Exact tweehonderd jaar geleden kwam de latere Koning Willem I aan op het Scheveningse strand. Het was het begin van de huidige Nederlandse monarchie. Morgen start de herdenking tweehonderd jaar koninkrijk in Nederland. Vox blikt vandaag twee eeuwen terug met twee ‘royalty watchers’ van de Radboud Universiteit. 

Toen Willem Frederik Prins van Oranje-Nassau in 1813 zijn bootje in Scheveningen aanlegde was dat om tal van redenen historisch. De belangrijkste: hij werd na aankomst direct tot ‘Soeverein Vorst’ gekroond, twee jaar later zou hij officieel Koning Willem I worden. Al leek zijn rol in niets op die van een koning zoals we die nu kennen. ‘Hij was wat ze nu geloof ik een verlicht despoot noemen’, zegt Alexander van Kessel, die namens het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis een van de redacteuren was van een jaarboek over 200 jaar koninkrijk. Koning Willem I was de baas, hij passeerde parlementariërs en stuurde ministers weg als ze hem niet aanstonden. Toch pruimde het volk hem. ‘Tijdens de laatste drie jaar van het bewind van Napoleon groeide het verzet tegen de Franse overheersing enorm’, zegt Lotte Jensen, onderzoeker van historische Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit. ‘Juist omdat de Nederlandse identiteit zo onderdrukt werd kwamen er sterke nationalistische gevoelens naar boven. Het was voor het eerst dat deze nationale identiteit zo sterk geuit werd. Het zorgde ervoor dat het volk zich achter de Oranjes schaarde. De constructie met Willem Frederik als Soeverein Vorst was verzonnen door de elite, maar werd door het volk gesteund. Zij wilde een stabiele regering onder een goede vorst.’ Die kwam er dus, al was van een fatsoenlijke democratie aanvankelijk geen sprake. Dat verandert onder de opvolger van Willem I. ‘Toen er in Duitsland, Frankrijk en Noord-Italië revoluties uitbraken tegen de machthebbers, koos Willem II eieren voor zijn geld’, aldus Van Kessel. ‘Hij was bang dat hij ook afgezet zou worden en dus ging hij mopperend akkoord met de uitgebreide grondwetherziening van Thorbecke in 1848.’ Die grondwet bleek nog minimaal twee generaties lang een frustratie voor de Oranjes. Hun macht was namelijk zo goed als verdwenen. ‘Zowel Willem III als Wilhelmina probeerden echt nog hun persoonlijke stempel op de Nederlandse politiek te drukken’, zegt Van Kessel. ‘Maar uiteindelijk zonder veel succes.’ Juliana en in sterkere mate Beatrix legden zich neer bij de meer symbolische rol als staatshoofd. Van Kessel: ‘Uiteindelijk is het voor het voortbestaan van de monarchie cruciaal geweest dat de Oranjes altijd nét op tijd bakzijl haalden en inbonden. Anders hadden ze het ook nooit twee eeuwen volgehouden.’ / Tim van Ham