Wat gebeurt er in je brein als je een verhaal leest? Iets heel anders dan in je buurmans brein, blijkt uit onderzoek van neurowetenschapper Roel Willems en (inmiddels voormalig) masterstudente Cognitive Neuroscience Annabel Nijhof. Vaktijdschrift PLOS ONE publiceert er vandaag over.

Neurowetenschapper Roel Willems en toenmalig masterstudente Annebel Nijhof legden achttien studenten onder de MRI-scanner en lieten ze luisteren naar hoofdstukken uit twee luisterboeken (Eilandgasten van Vonne van der Meer en Dooi van Rascha Peper). Nijhof had de hoofdstukken vooraf nauwgezet gelezen en passages aangestreept waarin handelingen werden beschreven (‘hij fietst’) en passages die gingen over intenties en gevoelens van de personages (‘hij zou willen dat het anders was gegaan’). Eenmaal onder de scanner kregen de proefpersonen het verhaal via een luister-cd en oordopjes te horen.

Gevoelens
Opvallend genoeg bleek de ene luisteraar op heel andere aspecten van het verhaal te focussen dan de andere. ‘We zagen dat bepaalde proefpersonen tijdens het luisteren naar gevoelens en intenties veel activiteit lieten zien in de hersengebieden die zich bezighouden met het verplaatsen in andere personen. Met name in de mediale prefrontale cortex, middenvoor in het brein. Diezelfde mensen laten tijdens het lezen van passages met handelingen minder activiteit zien in hersengebieden die zich bezighouden met het verwerken van handelingen.’
Andersom blijkt het ook zo te werken. Proefpersonen die tijdens het lezen over handelingen van personages meer activiteit vertoonden in het hersengebied dat zich daarmee bezig houdt, vertoonden juist minder activiteit in de mediale prefrontale cortex als de passages gingen over de intenties en gevoelens van de personages.
Vandaar de conclusie van de onderzoekers: sommige lezers houden zich vooral bezig met het begrijpen van intenties en gevoelens van personages in een verhaal, terwijl anderen juist gefocust zijn op het visualiseren van handelingen van de personages.

Het is een kwestie van voorkeur, denken Nijhof en Willems. Nijhof: ‘Ik kan me voorstellen dat mensen die meer gefocust zijn op de handelingen in een verhaal, ook een voorkeur hebben voor actiefilms. En mensen die zijn gespitst op intenties en gevoelens juist meer houden van drama. Maar dat is speculatie hoor. Het zou mooi zijn om dat in een vervolgonderzoek uit te zoeken.’

Leesplezier
De studie is een try-out, zegt Willems, die het onderzoek begeleidde. ‘Dit is onze eerste poging om hersenmetingen te doen terwijl mensen met literatuur bezig zijn.’ Inmiddels is het vervolgonderzoek ingezet, met meer proefpersonen en korte verhalen in plaats van hoofdstukken uit een boek. Maar het principe blijft hetzelfde.
Willems hoopt met het onderzoek een brug te slaan tussen cognitiewetenschappen en literatuurwetenschap. Hij wil taal onderzoeken zoals mensen taal ervaren. ‘Ik kreeg op een gegeven moment genoeg van studies waarbij we proefpersonen losse zinnen of woorden aanbieden. Ik dacht, dit staat zo ver van de dagelijkse taalervaring af, dat moet anders kunnen.’
Het verbaast hem dat leesplezier zo weinig is bestudeerd. Een gemiste kans, vindt hij. Want kennis daarover zou een middel kunnen zijn om jongeren, die na hun vijftiende jaar vaak nauwelijks nog voor hun plezier lezen, weer aan het lezen te krijgen. / Martine Zuidweg