OPINIE - Door de nadruk te leggen op mediagenieke wetenschappers zoals Lotte Jensen en Bas Bloem doen we de relatie tussen de wetenschap en de media tekort, schrijft promovendus Ludo Schoenmakers. ‘Niet iedere wetenschapper heeft iets te winnen door in de krant of op TV te verschijnen.’

Wat moeten wetenschappers met de media? Deze vraag stond centraal bij een recente discussiebijeenkomst georganiseerd door het college van bestuur. Vier sprekers – Volkskrantjournalist Maarten Keulemans, Neerlandica Lotte Jensen, klimaatwetenschapper Heleen de Coninck en neuroloog Bas Bloem – gingen de discussie aan met de zaal en met elkaar.

Na een kritische beschouwing op de relatie tussen wetenschap en de media van Maarten Keulemans sloeg de bijeenkomst bij Lotte Jensen en Bas Bloem om in een tamelijk kritiekloos ‘Kijk eens wat de media voor mij hebben gedaan!’ Ik twijfel niet aan de voordelen die de media individuele wetenschappers te bieden hebben, maar door de nadruk te leggen op wetenschappers zoals Lotte Jensen en Bas Bloem doen we de relatie tussen de wetenschap en de media tekort en lopen we het risico om weer een hindernis toe te voegen aan het leven van de wetenschapper.

Persberichten

Laten we beginnen met de complexiteit van de relatie. Zoals Maarten Keulemans terecht benadrukte gaat het nog wel eens mis met de vertaling van wetenschappelijke resultaten naar publieke verhalen. Persberichten van universiteiten worden (onbewust) overdreven vanwege de positieve effecten die landelijke bekendheid kan hebben op het behalen van beurzen, het aanzien van individuele wetenschappers en daarmee het aanzien van de universiteit. De media baseren de verdere berichtgeving meestal uitsluitend op persberichten en gaan zelden terug naar de primaire bron. Tel daarbij op dat veel landelijke en regionale media – denk aan de NOS, de Telegraaf en de Gelderlander – geen wetenschapsredactie hebben en je hebt een fantastische cocktail voor slechte berichtgeving.

Dit wil niet zeggen dat aanwezigheid in de media, mits goed uitgevoerd, geen voordelen kan hebben. Neerlandica Lotte Jensen betoogde dat zichtbaarheid in de media voor haar een methode is om de relevantie van haar vakgebied te laten zien in de constante strijd tegen teruglopende studentenaantallen en, zo kan ik mij voorstellen, de teruglopende financiering van de geesteswetenschappen in het algemeen. ‘Hoe meer aandacht in de media hoe beter’, was het devies. Voor neuroloog Bas Bloem gold iets soortgelijks. Hij beschreef zichzelf als ‘een ridder te paard’ die meer aandacht, bewustwording en inkomsten wil genereren voor neurodegeneratieve ziekten door middel van zijn optredens in de media. Al ging hij nog een stap verder door te beweren dat het je maatschappelijke plicht is om als wetenschapper in de media rekenschap af te leggen over je werk.

Niet relevant

Alle voordelen voor Lotte Jensen en Bas Bloem ten spijt, denk ik niet dat deze voordelen gelden voor alle wetenschappers. De relatie tussen de wetenschap en de media wordt niet uitputtend beschreven door de specifieke problematiek van de geesteswetenschappen, noch door de bijzondere situatie van de medische wetenschappen. Verreweg de meeste wetenschappers zijn niet bezig met zulke existentiële zaken als het voortbestaan van een vakgebied en manier van kennen of het voortbestaan van mens en hoop. De meeste wetenschappers werken aan een paar specifieke vragen die vakgenoten relevant vinden maar die weinig directe betekenis hebben voor ieder ander. Voor de meeste wetenschappers is het simpelweg niet relevant om met hun verhaal naar de media te stappen. Sterker nog, het betoog van Maarten Keulemans heeft ons geleerd dat een zorgwekkend deel van de wetenschappelijke verhalen die de media bereiken ongenuanceerd, overdreven, of zelfs ronduit onwaar zijn. Voorzichtigheid is geboden.

Er huist ook een gevaar in de aandacht voor al te mediagenieke wetenschappers. In een wetenschappelijke gemeenschap die opzoek is naar andere, minder kwantitatieve methoden om wetenschap te waarderen kunnen de media zo maar een zwaarwegende factor worden: ‘Kandidaat A heeft een indrukwekkende wetenschappelijke staat van dienst, maar kandidaat B kan goed babbelen met Matthijs van Nieuwkerk.’ Door de suggestie te wekken dat iedere wetenschapper iets te winnen heeft door in de krant of op TV te verschijnen creëren we geen kansen maar juist weer een verwachting. Je onderzoek moet baanbrekend zijn, je collega’s in binnen- en buitenland moeten laaiend enthousiast over je zijn, je moet beurs na beurs binnen weten te halen, je moet een lange lijst publicaties hebben, je moet inspirerend onderwijs geven, en je moet ook nog op ieder moment, als een ridder te paard, vlammend je verhaal in de media weten te vertellen. Maar de meeste wetenschappers zijn geen ridders te paard. Dat moeten we niet willen veranderen.

Ludo Schoenmakers is onderzoeker bij fysisch-organische chemie