In de jaren tachtig woonde er een man in een Volkswagenbusje achter het Spinozagebouw. Deze L. León, een gesjeesde student, tikte op de terminals van de universiteit drie boeken. Die boeken mag je best een beetje vreemd vinden. Dat zegt ook de uitgever, de inmiddels 87-jarige psycholoog Ad van der Ven. De geschriften van León gaan over de wijsheid in kungfu-films, de utopie van een ‘gelote’ wereldregering en over de ‘pseudologie’. Maar wie was León? En was hij wel wie hij zei dat hij was?

Met zijn wijsvinger tekent hij een plattegrond van de campus op het tafelblad. ‘Daar’, tikt Ad van der Ven op het hout, ‘daar had hij zijn Volkswagenbusje geparkeerd, in een doodlopend straatje naast het Psychologisch Lab. In dat busje sliep hij ook. Hij douchte bij dierpsychologie. Daar experimenteerden ze met ratten en apen, en voor de hygiëne moest je je daar kunnen douchen.’ Psycholoog Van der Ven werkte in de jaren tachtig bij de afdeling Mathematische Psychologie. In die tijd leerde hij L. León kennen. Die werkte vanuit zijn busje en achter de terminals op de campus aan drie boeken. Drie boeken die je, zelfs als je je best doet, niet van kaft tot kaft kan lezen.

Wat je wel kan doen, is erdoorheen bladeren. In de fragmenten leer je L. León kennen. Hij was een vrijdenker, een utopist en ook een beetje een goeroe. ‘Maar’, zo stelt Van der Ven, vergis je niet: ‘Hij was extreem nuchter, down to earth.’ De psycholoog denkt vaak terug aan de gesprekken die hij dagelijks met León voerde. Het moet ergens aan het eind van de jaren tachtig zijn geweest. Elke dag zag Van der Ven de man op een bankje zitten, . ‘Hij had een boek in zijn handen. Dan deed hij alsof hij las.’

Ze liepen allemaal om hem heen. ‘Medewerkers, studenten, iedereen zag hem daar zitten’, herinnert Van der Ven zich, ‘maar ze negeerden hem.’ León zag er immers sjofel uit. Hij droeg elke dag dezelfde colbert met dezelfde stropdas. ‘Hij was docent bouwkunde geweest aan een hogeschool in Den Bosch’, vertelt Van der Ven. Dat was in de tijd dat León nog vermogend was. ‘Hij had zelfs een motorjacht. Daar ging hij mee op de Maas varen.’

Begin jaren tachtig had León echter genoeg van zijn luxe, comfortabele leventje. Misschien was het zijn midlifecrisis, want León moet toen rond de vijftig zijn geweest. Om te begrijpen hoe de menselijke geest was gemetseld, wilde de bouwkundige alsnog psychologie studeren in Nijmegen. Echter, die opleiding liet hem niet toe. Van der Ven: ‘Hij werd afgekeurd op zijn Engels. En dat terwijl zijn Engels fantastisch was. Daar was hij heel trots op. Hij ging zelfs elk jaar naar Engeland. Op de ferry kon een douanier niet geloven dat hij Nederlander was, zo goed sprak hij Engels.’

Begin jaren tachtig had León genoeg van zijn luxe, comfortabele leventje

‘Hij was sowieso goed in zijn talen’, vervolgt Van der Ven. ‘Elke dag las hij een Spaans blad en ook het Turks kende hij heel goed. Hij vond Turks de meest logische taal die hij kende.’ Die details laten zien dat León eigenzinnig was. Net als het feit dat hij na een halfjaar colleges volgen bij pedagogiek – daar wilden ze hem wel hebben – uit de collegezaal liep om er nooit meer terug te komen. Maar de campus, die verliet hij niet.

Staat van verlichting

Van der Ven is inmiddels 87. We zitten in een vergaderzaaltje in het Maria Montessorigebouw. De psycholoog duwt met zijn handen zijn oren naar voren als ik hem vragen stel. Hij mag er binnenkort voor naar de oorarts. Verder is hij nog kwiek voor zijn leeftijd. Zijn blik is scherp, de gebaren die hij met zijn bevende handen maakt, zijn groot. Wat hem zo energiek houdt? Van der Ven vertelt over golfen en de wetenschap. Die twee combineert hij zelfs: in 2012 publiceerde hij nog in een gerenommeerd tijdschrift over de statistiek achter golfscores. Hij oreert er enthousiast over, net als over kwantummechanica, intelligentietests en de psychologie achter erotiek. Maar hij verhaalt nog geestdriftiger over León.

Terug naar de jaren tachtig. Na een lunch met collega’s ging Van der Ven naast León zitten. ‘Ik dacht nog: waar moet ik met hem over praten? Maar dat was geen probleem. Hij praatte wel.’ Dat gesprekje tussen León en Van der Ven werd een gewoonte. ‘Er ging een compleet nieuwe wereld voor me open. Hij dacht heel anders dan ik gewend was. Ik kan het moeilijk omschrijven, maar het was anders dan anders.’

‘In die tijd verdiepte ik me in Bhagwan’, vertelt Van der Ven. Bhagwan was een Indiase spiritueel leider met vele volgelingen in de VS en Europa. ‘Ik sprak met León ook over Bhagwan. Maar hij dacht er heel anders over dan ik. Hij had een extreme nuchterheid. Toen ik hem vroeg over de staat van verlichting, keek hij naar boven. Naar de tl-balken.’

College in de ‘pseudologie’

Die nuchterheid zullen lezers misschien niet zo snel in de boeken van León herkennen. Ik ontdekte zijn geschriften per ongeluk, toen ik een socioloog zocht op de Radboud-website. Via de ondoorgrondelijke wegen van Google kwam ik terecht op een minimalistische, zwart-witte pagina, gehost op het domein van de Faculteit der Sociale Wetenschappen. Het bleek een boek te zijn, gedrukt in de jaren tachtig en online gezet in 2007. Nieuwsgierig klikte ik door. Elke pagina werd bizarder. Alsof de zinnen eruit waren geramd in een furieuze trance; vol hoofdletters en dikgedrukte zinnen, gelardeerd met academische en literaire citaten, springend van anekdote naar anekdote. Wat was dit? En wie zat hier achter?

Het leek alsof de zinnen eruit waren geramd in een furieuze trance

León heeft drie boeken geschreven. Het eerste verscheen in 1988 onder de titel The World Solution for World Problems: The Problem, its Cause, its Solution. In dit boek pleit León voor een ‘gelote’ wereldregering, bestaand uit duizend individuen die alleen per computer contact met elkaar hebben. Natiestaten, partijpolitiek, elitevorming; al die problemen zouden volgens León verholpen zijn wanneer de wereldleiders willekeurig gekozen werden uit het geestelijk gezonde deel van de bevolking. Verder maakte León zich grote zorgen over het milieu. De oorzaak van de beroerde staat van de natuur zocht hij in een overschot aan menselijke aardbewoners. Iedereen had daarom de plicht om niet meer dan één kind te verwekken, stelde León. Het boek bestaat uit bijna tweehonderd pagina’s, inclusief 72 appendices die ook weer sub-appendices hebben.

Het tweede boek van León verscheen in 1990, getiteld Tao Stoics: Late Twentieth Century Lessons in Wisdom or Subjects for Discussion. De schrijver was geïnspireerd door de Amerikaanse tv-serie Kung Fu. In deze serie leert een leerling allerlei Oosterse wijsheden van een meester. Leóns Tao Stoics bestaat uit 256 korte vraag-antwoordinteracties tussen zo’n leerling en zijn meester. Van die wijze leraar valt meer te leren dan van de colleges bij de studie psychologie, betoogt León. Desalniettemin adviseert de meester zijn pupil om eens een college bij te wonen bij ‘pseudologie’. Maar stel daar vooral geen moeilijke vragen, adviseert de meester, want dan kun je je diploma wel vergeten.

Het derde boek van León is al net zo kritisch op de wetenschap en de universiteit. Het dunne werk Negen criticatastroofjes: Gesprekken met een stupidoloog staat niet online, maar is wel in de catalogus van de UB te vinden. Niet alleen de psychologen zijn hierin aan de beurt, ook de sociologen moeten het ontgelden. In plaats van hun veronderstelling dat individuen rationeel zijn, zo betoogt León, zou het fundamentele uitgangspunt van de sociologie moeten zijn dat mensen ontzettend dom zijn.

Negen criticatastroofjes was een ‘tussendoortje’ voor León, vertelt Van der Ven. De auteur werkte nog aan een dik laatste boek. Het zou over wetenschapsfilosofie gaan, maar de auteur kwam niet verder dan het begin en heeft het boek nooit kunnen voltooien.

Het uitgangspunt van de sociologie moet zijn dat mensen ontzettend dom zijn

We hebben het aan Van der Ven te danken dat Leóns onvoltooide oeuvre nu nog toegankelijk is. ‘Nog niet iedereen had zijn eigen pc in die tijd’, vertelt de psycholoog, ‘maar er waren wel terminals op de universiteit, verbonden met de grote computer. Ik zei tegen hem: ‘Alles wat je zegt, gaat verloren. Je moet dat opschrijven.’ Eerst wilde hij dat niet, maar uiteindelijk heb ik hem zover gekregen. Toen is hij dat allemaal zelf gaan intypen, op de terminals voor studenten.’ León bracht dagen, zo niet weken achter die terminals door. Niet alleen is de hoeveelheid tekst indrukwekkend, ook zijn de teksten voorzien van heuse notenapparaten. En die notenapparaten kloppen. León refereert moeiteloos aan sciencefictionschrijver H.G. Wells, filosoof William James en Homerus’ Ilias.

Van der Ven publiceerde de geschriften voor León. ‘Ik heb er toen iets van gemaakt, het een beetje gerangschikt en geordend.’ Eerst verschenen de boeken in beperkte oplage in druk, later ook voor iedereen op het internet. In de digitale versie van de Tao Stoics staat iets meer over de auteur. Onder het kopje About the Author volgen drie zinnen over L. León:

‘The author was born in Nijmegen (The Netherlands) d.d. 9 august 1931 and he died in Nijmegen d.d. 13 februari 1992. His real name was Johannes Leonardus Mijling. His forename was Jan.’

Pessoa-syndroom

Waarom gebruiken auteurs een pseudoniem? Tot diep in de negentiende eeuw gingen schrijfsters schuil achter mannennamen. Alleen dan wilden uitgevers hun werk drukken. In hedendaagse dictaturen is een geheime pennaam de enige wijze waarop dissidenten hun kritiek kunnen uiten. Maar soms is een pseudoniem geen noodzaak om te kunnen publiceren. Voor sommige schrijvers is het alias niet iets waaronder literair werk verschijnt, maar is het pseudoniem onderdeel van het literaire werk zelf.

De Amerikaanse letterkundige Katia Mitova schrijft over het Pessoa-syndroom, vernoemd naar de Portugese schrijver Fernando Pessoa (1888-1935). Deze auteur gebruikte vele pseudoniemen. Gedichten, romans, zelfs kruiswoordpuzzels publiceerde hij onder aliassen. Zelf sprak Pessoa liever van heteroniemen – andernamen. Hij heeft er in totaal zo’n 75 gebruikt, al weten we dat natuurlijk niet echt zeker. Pessoa heeft een paar regels voor zijn heteroniemproductie geformuleerd. De eerste was simpel: vertel zo min mogelijk mensen over je heteroniemen. En als je iets moet vertellen, moet het vooral niet de waarheid zijn.

Het heteroniem was een echte persoonlijkheid

Letterkundige Mitova betoogt dat al die geheime pennamen essentieel waren voor Pessoa’s creativiteit. Voor de dichter was een heteroniem niet zomaar een naam om zijn werk onder te publiceren. Het heteroniem was een echte persoonlijkheid, eentje die Pessoa mocht kanaliseren. Zo dacht de schrijver dat sommige van zijn heteroniemen spitsvondiger waren dan hijzelf. Ze waren simpelweg betere schrijvers. De heteroniemen dachten creatiever en produceerden bijzonderder werk. Want ze waren anders dan Pessoa.

Was zoiets ook voor Mijling het geval? Van der Ven begint te lachen als ik hem naar Mijlings pseudoniem vraag. De psycholoog wil de redenen erachter niet zo diep zoeken. ‘Ik denk dat Mijling zelf niet bekend wilde worden. Hij zei: ‘Er is niks zo erg als bekendheid. Bekendheid heeft alleen maar nadelen.’ Ik herken dat wel.’ Van der Ven pauzeert even. ‘Met dit interview zal ik een beetje bekendheid krijgen, natuurlijk. Maar ik doe dit voor hem. Ik vind het te belangrijk.’

De psycholoog heeft ook de echte naam van León gepubliceerd. Waarom was dat? ‘Ik heb het Mijling gevraagd en hij heeft daarmee toegestemd. Misschien is hij er destijds ook wel van uitgegaan dat geen mens het zou lezen.’

Pseudopseudoniem

‘Ik ben er gewoon heel eerlijk in: ik heb het ook niet helemaal gelezen’, bekent Van der Ven. ‘Wel stukken natuurlijk.’ Hij heeft het over het boek The World Solution for World Problems. Maar het hele oeuvre van de auteur is taai, erkent ook zijn uitgever. ‘Ik snap wel dat mensen die het lezen, denken: wat is dit voor iets geks?’ Zijn er lezers die contact hebben gezocht met Van der Ven over Mijlings boeken? ‘Nee, geen enkele. Jij bent de eerste. In al die jaren heb ik er nooit reacties op gehad.’

Mijlings werk is ontoegankelijk. Wat daarin niet helpt, is dat hij zijn eigen, mysterieuze terminologie ontwikkelde. In zijn boeken gebruikt Mijling een aantal zelfbedachte concepten, zoals de al eerder genoemde pseudologie, de ‘Mind-kunde’ en ‘ideatie’. Vooral dat laatste concept komt vaak terug. ‘Ik heb zelf nooit goed gesnapt wat hij er precies mee bedoelde’, vertelt Van der Ven. ‘Maar Mijling zei dat als je de mens goed wil begrijpen, je dat moet doen vanuit zijn ideatie, vanuit zijn auto-imaginatie. Een ander, simpel woord daarvoor is ‘denken’.’

Van der Ven vertelt dat Mijling geloofde dat mensen wezenlijk anders zijn dan andere diersoorten omdat mensen zich dingen kunnen verbeelden. ‘In je verbeelding – je auto-imaginatie – kan je afreizen naar New York door aan die stad te denken. Dan wandel je zo tussen de wolkenkrabbers. Maar je kan ook denken aan Peking, en aan de toekomst of aan het verleden.’ In die verbeelding ontstaan ideeën. ‘Het is altijd het idee dat het gedrag van de mens drijft’, vervolgt Van der Ven, ‘dus als je gedrag wil snappen, moet je het idee erachter snappen. Maar dat idee, daar is de mens zich dikwijls niet van bewust.’

Misschien komt de mysterieuze schrijver niet uit een baarmoeder, maar uit een brein

Welke ideeën dreven Mijling? Waarom bleef hij jarenlang op de campus nadat hij uit het hoorcollege was weggelopen? Van der Ven: ‘Ik weet het echt niet. Hij is hier blijven hangen, hij is niet naar Den Bosch teruggegaan.’

Hoe meer ik me in Mijlings werk verdiep, hoe minder ik hem begrijp. Niet alleen zijn werk is ondoorgrondelijk, zijn leven is dat ook. Hij is namelijk onvindbaar op het internet en in het krantenarchief. ‘Mijling’ is een achternaam die voorkomt in de omgeving van Nijmegen, maar ‘Johannes Leonardus’ en ‘Jan’ duiken in de periode van zijn leven niet op. In de jaren dertig publiceerde de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant de wijzigingen in de burgerlijke stand. Om de paar weken somde de krant de sterfgevallen, trouwerijen en geboorten in de stad netjes op. De geboorte van Johannes Leonardus Mijling is echter onvindbaar, ook in het overzicht van augustus 1931.

Pessoa creëerde tijdens zijn leven 75 heteroniemen. Voor sommige schreef de Portugese dichter zelfs horoscopen, want hij was een fanatiek astroloog. Maar zoals astrologen lijntjes trekken tussen hemellichamen om er sterrenbeelden van te maken, zo trok Pessoa ook lijntjes tussen zijn pennamen. De schrijvende persoonlijkheden kenden elkaar namelijk. Ze correspondeerden zelfs. De pseudoniemen vielen zo als matroesjkapoppetjes in elkaar. En ik begin me steeds meer af te vragen of hetzelfde niet geldt voor L. León en Mijling én Van der Ven. Kan het zijn dat de mysterieuze schrijver niet uit een baarmoeder kwam, maar uit een brein? Een brein dat iemand nodig had die anders was; anders dan anders? Een brein van een inmiddels 87-jarige psycholoog?

Van der Ven praat onverstoorbaar verder over hoe hij speechte op Mijlings crematie. Het is inmiddels ruim dertig jaar geleden dat de psycholoog afscheid moest nemen van de eigenzinnige schrijver. Zoals Van der Ven over hem spreekt, lijkt Mijling echter nog springlevend. De relatie zoals de psycholoog die beschrijft, heeft veel weg van de leerling-meesterrelatie uit Tao Stoics. Herkent hij niet iets van Mijling in zichzelf? Van der Ven: ‘Een leerling leert nog iets. Ik niet.’ Hij zucht. ‘Ik ben geen millimeter verder gekomen sinds onze gesprekken. En dat terwijl ik almaar naar hem geluisterd heb. In wezen heb ik niets van hem geleerd. Maar dat lag niet aan hem, eerder aan mij.’

Als het interview is afgelopen, heb ik meer vragen dan antwoorden. Ik wandel langs het Spinozagebouw. Wat zie ik daar aan het einde van het pad? Is het mijn auto-imaginatie of staat daar een Volkswagenbusje?