Kan een poreus, vulkanisch gesteente de stikstofcrisis helpen oplossen? Dat zou zomaar kunnen. Onderzoekers van B-WARE, een spin-off van de Radboud Universiteit, toonden in een eerste pilotexperiment aan dat tot 80 procent minder nitraat in het grondwater zit onder grasland waar zeoliet gestrooid was.

Doorbraken in de wetenschap komen soms toevallig tot stand. Op vakantie in Frankrijk raakte Mark van Mullekom, die bij Onderzoekcentrum B-WARE (een spin-off van de Radboud Universiteit, red.) onderzoek doet naar natuurherstel, via zijn kinderen aan de praat met een melkveeboer uit het Friese Hoornsterzwaag. Zelfs onder de Franse zon gingen de gesprekken al snel over het werk.

‘De boer vertelde dat hij sinds kort zeoliet, een poreus vulkanisch gesteente, op het land strooit’, zegt Van Mullekom. ‘Sindsdien zijn de opbrengsten van zijn gewassen groter. Daarnaast houden de gemalen korrels van het gesteente zijn stallen droog en door zeoliet door het voer van de koeien te mengen, zouden ze minder snel ziek worden.’

Kraanwater

Van Mullekom zette de naam van het gesteente in zijn telefoon en nam na zijn vakantie meteen contact op met een leverancier van zeoliet. Toch had de onderzoeker ook enig voorbehoud. ‘In de landbouw duikt wel vaker een nieuw wondermiddel op’, zegt hij. ‘Mensen proberen nu eenmaal geld te verdienen. Ik was vooral geïnteresseerd in een andere vraag: kan zeoliet leiden tot minder nitraat in het grondwater in zand- en lössgronden?’

Het is een oud zeer in Nederlandse landbouwgebieden: door bemesting komt veel stikstof in de bodem terecht. Wanneer het regent, spoelt dit als nitraat uit naar het grondwater. Te veel nitraat in het grondwater is funest voor de biodiversiteit in natte natuurgebieden. Daarnaast pompen drinkwaterbedrijven dit water op. Hoewel nitraat in kleine hoeveelheden niet schadelijk is voor de mens, moet het drinkwater wel aan een strenge Europese norm voldoen van 50 milligram per liter. ‘Het kost veel geld en moeite om de nitraatconcentratie in ons drinkwater onder deze norm te houden’, aldus Van Mullekom.

De metingen van de grondwaterkwaliteit in de proefstroken op de percelen van de Friese boer bevestigden het vermoeden van de onderzoeker: op velden waar zeoliet werd gestrooid, zit 70 tot 80 procent minder nitraat in het grondwater. ‘Omdat zeoliet ammonium goed kan vasthouden, profiteren de gewassen van de boer wellicht langer van het stikstofaanbod, wat voor meer opbrengst kan zorgen’, zegt Van Mullekom. ‘Bijkomend voordeel: er spoelt minder stikstof naar het grondwater. De impact van zeoliet op natuur, water en landbouwsector kan groot zijn.’

Achterhoek

Waterschappen, provincies en boerenorganisaties reageerden enthousiast op de resultaten van het proefonderzoek, die verschenen in Vakblad Natuur Bos Landschap. Op velden op de grens van Oost-Brabant en Noord-Limburg, in de Achterhoek en in Zuid-Limburg onderzoekt Van Mullekom nu samen met wetenschappers van de Wageningen University wat de impact is van zeoliet op nitraatuitspoeling, de gewasopbrengst én de stikstofcyclus van een bedrijf. Sommige proefvelden worden met zeoliet bestrooid, andere niet. De onderzoekers meten de verschillen in de kwaliteit van het grondwater en van de opbrengst van het land.

Van Mullekom hoopt dat de eerdere resultaten in het nieuwe onderzoek bevestigd zullen worden. Meer opbrengst van de gewassen en minder nitraat in het grondwater zou volgens de onderzoeker een win-winsituatie zijn, omdat boeren hun investering zo eenvoudig kunnen terugverdienen. De kostprijs van 400 kilogram zeoliet, nodig voor 1 hectare landbouwgrond, bedraagt namelijk slechts 100 euro. ‘Maar zelfs als blijkt dat er alleen minder nitraat in het grondwater zit, dan kunnen de overheid en drinkwaterbedrijven zeoliet in de toekomst inzetten in drinkwatergebieden of op plekken waaruit natuurgebieden hun grondwater onttrekken.’ Lagere stikstofverliezen dragen bovendien bij aan de kringlooplandbouw die wordt nagestreefd.

Kan zeoliet een steentje bijdragen in het oplossen van de stikstofcrisis? ‘De meeste aandacht gaat momenteel uit naar stikstofemissies naar de lucht en de depositie daarvan in kwetsbare natuurgebieden’, aldus Van Mullekom. ‘Voor de uitspoeling van nitraat (ook een stikstofverbinding, red.) naar het grondwater is tot nu toe veel minder aandacht, maar dat vormt ook een groot probleem omdat Europese normen worden overschreden en de impact op het milieu groot is. Dat kunnen we mogelijk met zeoliet oplossen. Over een jaar weten we meer.’