Het doet milieufilosoof Martin Drenthen genoegen dat er fel wordt gediscussieerd over bebouwing op stadseiland Veur-Lent. Eindelijk heeft Nijmegen haar rivier in de armen gesloten. Maar, zo stelt Drenthen, diezelfde rivier had een veel grotere rol kunnen spelen bij het construeren van de identiteit in de Lentse nieuwbouwwijken. ‘Mensen realiseren zich niet wat het betekent om in een uiterwaard te wonen.'

Als Martin Drenthen het voor het zeggen had gehad, waren de straten in de nieuwbouwwijken van Lent niet vernoemd naar The Rolling Stones, The Beatles en Pink Floyd, maar naar de steden Basel, Freiburg en Koblenz. Het had de verbondenheid die Nijmegen via haar rivier heeft met deze steden benadrukt. ‘Het water dat langs die steden stroomt, is een paar dagen later bij ons.’

De alternatieve naamgeving had meteen geholpen bij het creëren van wat milieufilosoof Drenthen het rivierbewustzijn van de nieuwe inwoners noemt. De geschiedenis van het oude dorp Lent is immers grotendeels bepaald door de Waal. Omdat er aan de andere kant van de rivier een stuwwal ligt, was het niet meer dan normaal dat het gebied aan de noordzijde bovengemiddeld vaak overstroomde. Daar hebben de Lentenaren hun vruchtbare grond en hun bloeiende tuinbouw aan te danken, vertelt Drenthen, al zijn de kassen vandaag de dag grotendeels ingewisseld voor nieuwbouwwoningen.

‘Het is te danken aan de waterbouwkunde dat de huizen niet elk jaar onder water staan’

De filosoof heeft niet het idee dat veel bewoners aan de Rolling Stonesstraat beseffen dat ze in een uiterwaard wonen. ‘Die zijn daar vooral komen wonen omdat ze er zo’n fijn ruim huis konden kopen, maar staan er niet bij stil dat het te danken is aan de waterbouwkunde dat hun huis niet elk jaar onder water staat.’

Verbondenheid

Met de discussie over het wel of niet verder bebouwen van het stadseiland Veur-Lent, en de wijken die de komende jaren nog uit de grond gestampt zullen worden, staat de ontwikkeling van Nijmegen-Noord weer volop in de schijnwerpers. Het eiland en de rivier spelen daarin een centrale rol: behoudt Veur-Lent zijn functie als ademplek midden in de stad, of verkoopt de gemeente de grond aan projectontwikkelaars om er woningen en mogelijk zelfs een hotel te bouwen?

Dat er zo’n emotioneel debat over wordt gevoerd is volgens Drenthen vooruitgang. Het betekent dat de Nijmegenaren gehecht zijn geraakt aan de nieuwe strandjes en de bruggen, terwijl de stad zo lang juist met de rug naar de rivier stond. ‘Het stadseiland is meer dan een plek waar mensen komen om een fikkie te stoken, of waar ze tijdens de Vierdaagse naar een festival gaan. Ze gaan er ook heen omdat ze zich verbonden voelen met de plek.’

Veur-Lent is uitgegroeid tot een symbool van natuur in de stad, aldus Drenthen. ‘Je ziet er Schotse hooglanders lopen met op de achtergrond de Sint Stevenskerk. Dat is uniek. Cultuur en natuur zijn altijd al verweven, maar hier zie je de verbondenheid ook.’

Dilemma

De vraag is of die verbondenhied verloren gaat door een klein deel van het eiland te bebouwen. ‘De discussie wordt erg op de spits gedreven, maar waar hebben we het nu precies over? Aan de ene kant heb je de mensen die zeggen dat het eiland helemaal wordt volgebouwd, maar dat is niet waar. Aan de andere kant heb je de wethouder die zegt dat het slechts om een stuk braakliggende grond gaat en dat het met de bebouwing juist groener zal worden. Maar dan is de vraag: wat is groen? Wat is natuur?’

Zou er een referendum komen, dan wist Drenthen nog niet waarvoor hij zou kiezen. ‘Je wil niet alle open ruimte in de stad volbouwen, maar het alternatief is elders bouwen, in de open ruimte. Het is kiezen uit compact bouwen in de stad of uitbreiding van de stad. Dat is een dilemma.’

De afgelopen decennia heeft de focus van de gemeente Nijmegen gelegen op de uitbreiding van de stad. Sinds de sprong over de Waal, en de annexatie van Lent, dijt de stad in noordelijke richting rap uit. Drenthen vindt dat daarbij niet genoeg is nagedacht over de identiteit van die plekken. Wat zijn de verhalen die de bewoners van deze wijken binden, die zorgen voor een gevoel van plaatsidentiteit?

‘Het nevengeulproject zorgt voor extra bescherming, maar het risico op overstromingen is nog steeds niet nul’

Het benoemen van straten naar de steden langs de Rijn – waar de Waal vervolgens van aftakt – was slechts een van de mogelijkheden om daaraan bij te dragen. ‘De Waalsprong zie ik op dat vlak als een gemiste kans. De cultuur van het gebied had explicieter geënt kunnen worden op de ecologie van de plek, die deel uit maakt van een grensoverschrijdend ecosysteem.’ In tegenstelling tot de legendarische rockbands had de rivier wel kunnen bijdragen aan het creëren van een verbintenis met de plek, zegt de milieufilosoof.

Veel nieuwe bewoners van Lent realiseren zich nu niet wat het betekent om langs een rivier te wonen, stelt Drenthen, met alles wat daarbij hoort, inclusief overstromingen. ‘Het nevengeulproject zorgt voor extra bescherming, maar het risico op overstromingen is nog steeds niet nul. Als Nederlanders zullen we ons moeten verzoenen met het feit dat we in een delta wonen die af en toe overstroomt.’ Maar die attitude is steeds zeldzamer, ziet Drenten. Burgers eisen het van de overheid dat hun kelders niet blank komen te staan.

‘In Roermond, waar ik ben opgegroeid heb je ook zo’n gebied: De Weerd. Daar leefden mensen mét de natuur. Ze hielden er rekening mee dat ze hun spullen soms naar boven moesten dragen. Pas toen er nieuwe woningen werden gebouwd, begon het geklaag over de overstromingen. Dan denk ik: je weet toch waar je gaat wonen?’

Meebewegen met de rivier

De aanleg van de Spiegelwaal – een miljardenproject – is volgens Drenthen exemplarisch voor de traditionele omgang van Nederlanders met natuur, in dit geval de rivier, die beheerst moet worden. ‘Daarover zeggen we tot in den treure: “God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland”. Wat ten dele ook waar is.’

‘Maar dit project is óók een poging om het anders te doen. Door niet alleen maar hogere dijken te bouwen, maar de rivier meer ruimte te geven. Door het water niet alleen te willen bedwingen, maar mee te bewegen met de rivier.’

‘Een rivier is een samenhangend ecosysteem dat over grenzen gaat’

En zo past de nevengeul in de omslag in denken die heeft plaatsgevonden, onder invloed van de opkomende milieubeweging in de jaren zestig. Sindsdien wordt rivierbeheer meer door een ecologische bril bekeken. ‘Zo worden de nieuwe riviermanagers opgeleid, ook bij ons op de universiteit’, zegt Drenthen. ‘Het uitgangspunt is dat een rivier een samenhangend ecosysteem is dat over grenzen gaat. Daar horen dijken bij, maar niet alleen. Binnen door ons vastgestelde grenzen mag de rivier haar gang gaan. Vanuit die gedachte is ook de dijk teruggelegd in de Ooijpolder. Daaraan hebben we de Millingerwaard te danken.’

Diep ontzag

Misschien dat het eiland daarom ook wel zo’n vriendelijk imago heeft, suggereert Drenthen. Omdat het naadloos past in het nieuwe denken, waarin de natuur weer wilde elementen mag tonen. Sterker nog, mensen hebben in toenemende mate bewondering voor die wildheid. ‘Kijk maar hoe druk het was op de dijk toen het in februari hoogwater was. Dat was echt niet alleen maar ramptoerisme – mensen voelen een diep ontzag voor de natuurkrachten als ze zoiets zien.’

Vooral onder stedelingen leven die gevoelens. Het is niet voor niets dat wildernis een term is uit de romantische traditie, stelt Drenthen. ‘De idealisering van de wildernis is een stedelijke beweging. Met de natuur als harmonieus en zuiver tegenover alles wat fout is aan cultuur. Kunstenaars trokken aan het eind van de achttiende eeuw de stad uit omdat zij de wereld te geordend vonden. Het idee leefde dat men met het stedelijke leven iets was kwijtgeraakt.’

Volgens de milieufilosoof geldt dat voor de mensen op het platteland veel minder. Die weten: één groep wilde zwijnen en mijn oogst is weg. Een hevige hagelbui? Hetzelfde verhaal. Daar leeft nog veel sterker het besef dat de natuur niet alleen mooi is, maar ook bedreigend. Zoals de Lentenaren van vroeger wisten dat het wonen aan de rivier niet alleen goede oogsten oplevert, maar soms ook natte voeten.

Leesbaar landschap

Drenthen weet dat er na nieuwe natuurontwikkeling in de uiterwaarden van de Ooijpolder onderzoek is gedaan naar de plaatsidentiteit van de bewoners rondom dat gebied. Aanvankelijk waren zij grotendeels tegen de plannen, net als dat er in Lent veel verzet was tegen de dijkteruglegging aldaar. ‘Maar iedereen vond het hartstikke mooi geworden. Wel gaven veel bewoners aan zich minder verbonden te voelen met de plek.’ Drenthen verwacht dat het voor de bewoners van Lent net zo voelt. Immers, de plaatsidentiteit wordt geconstrueerd door de historische lijnen in het landschap. ‘Dat noemen we ook wel het leesbare landschap. Die leesbaarheid komt door zo’n drastische fysieke ingreep onder druk te staan.’

‘Het spannende is’, gaat hij verder, ‘dat deze verandering in het landschap er over vijfhonderd jaar waarschijnlijk nog is. Dit eiland en de nevengeul liggen er misschien wel voor altijd. Vergelijk dat met een nieuw gebouw, bijvoorbeeld op de campus, dat na vijftig jaar weer wordt gesloopt. ‘Deze ingreep verandert de geschiedenis en betekent dat de mensen die er wonen zich opnieuw zullen moeten definiëren en verhouden tot de plek.’

En zo zullen de nieuwe bewoners van Lent, en mogelijk ook van het stadseiland, zich gaan hechten aan de Spiegelwaal, met haar bruggen en standjes. ‘Het gaat er niet alleen om dat je er prettig kunt wonen, maar ook dat je deel uitmaakt van een gemeenschap die een gezamenlijke geschiedenis heeft. Die culturele identiteit, die verweven is met de geschiedenis en de ecologie, zal zich opnieuw moeten vormen.’