Dertien jaar lang werkte Vefie Poels, adjunct-directeur van het Katholiek Documentatie Centrum, aan de biografie van kardinaal Willem van Rossum. De weesjongen uit Zwolle ontpopte zich tot een van de machtigste figuren in de Katholieke Kerk. ‘Van Rossum stelde orde op zaken in het Vaticaan.’

Kardinaal Willem van Rossum (1854-1932) intrigeerde adjunct-directeur van het Katholiek Documentatie Centrum Vefie Poels al langer. Toen ze in de jaren tachtig en negentig onderzoek deed naar katholieke missiegebieden kwam ze zijn naam af en toe tegen. Wie was die man toch, waarvan zo weinig bekend was?

Redemptoristen

Dertien jaar lang werkte Poels aan De Rode Paus. De lijvige biografie telt meer dan 700 bladzijden. Op maandag overhandigde ze het eerste exemplaar aan Gerard de Korte, de bisschop van Den Bosch.

Hoe schopte deze weesjongen het tot rechterhand van de Paus?

‘Nadat zijn beide ouders waren overleden, kwam Van Rossum op zijn negende in het katholieke weeshuis in Zwolle terecht. Hij wilde priester worden en werd daarin gesteund door een regent van het weeshuis. Na het kleinseminarie trad Van Rossum toe tot de Redemptoristen, een opkomende Congregatie waarvan de stichter net heilig was verklaard. Omdat hij een sterke mening had over hoe de kerkelijke leer moest worden nagevolgd, maakte hij snel carrière.’

‘Het generaal bestuur van zijn Congregatie haalde hem in 1895 naar Rome. Vrij snel werd hij medewerker van het Heilig Officie – een soort ministerie van de Geloofsleer van de paus. Onder Paus Pius X klom hij verder op. Paus Benedictus XV promoveerde hem tot prefect van de Congregatie de Propaganda Fide, waardoor hij verantwoordelijk werd voor de verspreiding van het Evangelie in missionaire gebieden. Die benoeming had hij deels te danken aan zijn nationaliteit. In de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal. Het was ideaal om een prefect te hebben die geen band had met de oorlogvoerende landen.’

Waarnaar verwijst de titel van het boek, De Rode Paus?

‘Die bijnaam kreeg elke prefect van de Propaganda Fide. Het geeft aan dat hij zo ongeveer de machtigste was van alle kardinalen, bijna net zo machtig als de in het wit geklede paus. Overigens waren alle kardinalen in het rood gekleed..’

Wat is de belangrijkste verwezenlijking van Van Rossum?

‘Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden van Duitsland zijn koloniën afgenomen en werden ook de Duitse missionarissen die daar werkten, verdreven.  Oude Duitse koloniën die na de oorlog onder Brits beheer kwamen, werden vaak protestants. Dat zag men in Rome niet graag gebeuren. Als gebieden eenmaal katholiek waren, wilden ze dat zo houden.’

‘Als gebieden eenmaal katholiek waren, wilde men dat in Rome zo houden’

‘Van Rossum wilde voorkomen dat de katholieke kerk eruit werd gegooid als een land gedekoloniseerd werd. Dat deed hij door niet-Europese bisschoppen te benoemen. Franse, Belgische en Nederlandse bisschoppen werden steeds meer vervangen door Chinese of Afrikaanse bisschoppen. Van Rossum vond het belangrijk dat die landen hun eigen bestuur voerden, ook in de Kerk. Toen al die landen na de Tweede Wereldoorlog dekoloniseerden, kon de katholieke kerk blijven zitten.’

Van Rossum kaartte ook misstanden in het Vaticaan zelf aan, schrijft u in het boek.

‘Van Rossum zag het Italiaanse overwicht in het Vaticaan als een grote hinderpaal bij de ontwikkeling van de Kerk. In een pamflet riep hij op tot de internationalisering van de Curie (het pauselijk bestuursorgaan, red.). Daarin liep hij zijn tijd vooruit. Hij zou ook erg blij geweest zijn dat er nu een Argentijnse paus is.’

Kwam u tijdens uw  onderzoek dichter bij de persoon-Van Rossum?

‘Zeker, met name in het half jaar dat ik onderzoek deed in de archieven van het Vaticaan. Vanaf het moment dat Van Rossum prefect werd in 1918, vervijfvoudigde het archief van de Congregatie in omvang. Onder Van Rossum moesten medewerkers hun werktijden opschrijven en ondertekenen. Wie te laat was, kreeg een sanctie. Hij liet ook een groot bord ophangen waarop stond wie in het gebouw mocht worden binnengelaten, en wie niet. Dat is totaal niet-Italiaans natuurlijk. Als Nederlander stelde hij orde op zaken in het Vaticaan.’

Waarom is Van Rossum zelf nooit paus geworden?

‘Van Rossum heeft aan twee conclaven (de bijeenkomst van kardinalen om een paus te kiezen, red.) meegedaan. Bij het eerste haalde hij één stem, bij het tweede vier stemmen (om paus te worden, had je destijds ongeveer 35 stemmen nodig, red.). In die tijd was de Curie door- en door-Italiaans, waardoor het als Nederlander onmogelijk was om paus te worden. Vandaag zou hij meer kans hebben. Wat voor Paus hij zou zijn? Hij was wel een beetje orthodox, zoals Paus Benedictus XVI, maar hij had ook de wereldse blik van de huidige Paus Franciscus.’

De Rode Paus. Biografie van Willem van Rossum CSsR van Vefie Poels verschijnt bij Uitgeverij Valkhof Pers, telt 736 bladzijden en kost 39,50 euro.