Moet iedereen, van UD tot hoogleraar, de titel ‘professor’ krijgen? Is de universiteit van nu te hiërarchisch? Vijf wetenschappers laten hun licht schijnen op de machtsverhoudingen op de Nijmeegse campus. Vandaag deel 3: Eliana Vassena, universitair docent Experimental Psychopathology en co-voorzitter van de Jonge Akademie Nijmegen.

‘De Nederlandse academische wereld lijkt op het eerste gezicht weinig hiërarchisch. Ik kom uit Italië en daar zou ik een professor bijvoorbeeld nooit met diens voornaam of ‘jij’ aanspreken. Hier in Nijmegen zijn zelfs de decaan en de rector zeer benaderbaar. Zo’n ogenschijnlijk platte organisatie zorgt voor een fijne werksfeer, waarin je het gevoel hebt dat je mening welkom is.

Toch is dit egalitaire beeld onvolledig, want ook op deze universiteit is er wel degelijk een sterke hiërarchie. Alleen is die niet zo zichtbaar. Zeker voor nieuwkomers is het daarbinnen soms lastig navigeren. Die hiërarchie wordt vaak pas merkbaar wanneer je bijvoorbeeld solliciteert naar een vaste baan of wanneer je wilt promoveren naar een hogere functie.

Voor wetenschappers is het vaak onduidelijk aan welke criteria ze moeten voldoen om te kunnen promoveren. Die criteria verschillen niet alleen tussen universiteiten, maar ook tussen faculteiten, instituten en departementen. Om willekeur te voorkomen is het juist belangrijk om te weten welke stappen je moet zetten om te stijgen op de carrièreladder.

Om kans te maken op promotie ben je binnen de universiteit vaak afhankelijk van je leidinggevende. Als die je niet steunt, zijn je kansen minimaal. In mijn instituut is er sinds kort een onafhankelijk promotiecomité waar mensen zichzelf kunnen voordragen, zonder tussenkomst van een leidinggevende. Een goede manier om die procedure eerlijker te maken.

Ik denk dat het huidige hiërarchische systeem niet altijd aansluit bij hoe we bepaalde zaken feitelijk doen. Het belangrijkste voorbeeld daarvan is het Ius promovendi, de bevoegdheid om de graad van doctor toe te kennen aan een wetenschapper. In Nijmegen hebben alleen hoogleraren dit zogenaamde promotierecht, de hoogleraar is de ‘promotor’ en de andere begeleiders zijn ‘co-promotor’. Terwijl de dagelijks begeleiding van een promovendus maar al te vaak door een UHD of een UD gebeurt. Zij krijgen in mijn ogen onvoldoende erkenning voor hun werk.

Deze gang van zaken is, voor zover ik weet, heel specifiek voor Nederland. In veel andere landen starten wetenschappers een eigen onderzoeksgroep zodra ze een vaste aanstelling krijgen. Ze krijgen dan automatisch het promotierecht. Als Radboud Jonge Akademie willen we dat de verantwoordelijkheid én de erkenning van een promotie voortaan bij het gehele promotieteam komt te liggen. Een discussie die in Nijmegen nog niet is beslecht.

In Nederland zijn ook de titels waarmee we de verschillende academische functies aanduiden anders. Je bent eerst universitair docent, daarna universitair hoofddocent en pas daarna krijg je de titel hoogleraar. Deze titels suggereren dat het om heel andere functies gaat, terwijl het werk van een UD of UHD en hoogleraar helemaal niet zo van elkaar verschilt.

‘Beloning moet volgen op goede prestaties, niet op geluk.’

In veel andere landen ben je professor zodra je een vaste aanstelling krijgt als wetenschapper. Je begint als assistant professor, waarna je kunt opklimmen tot associate professor en uiteindelijk tot full professor. Er is een verschil, maar je wordt vanaf het begin door iedereen om je heen professor genoemd. Bij het aanvragen van onderzoeksbeurzen kan dat een voordeel zijn.

Om in Nederland hoogleraar te worden, moet je natuurlijk heel goed zijn in wat je doet. Je moet tot de top van je vakgebied behoren en belangrijke beurzen binnenhalen. Om zulke hoge doelen te bereiken, moet je ook een beetje geluk hebben, omdat de beurzen zo ontzettend competitief zijn. En dit zou niet zo mogen zijn. Beloning moet volgen op goede prestaties, niet op geluk. Ik denk dat er in ons academische systeem nog te veel stappen zijn waarbij geluk of toeval bepalen wie er verder komt en wie niet.

Het is belangrijk om het huidige systeem eerlijker te maken, en de passende erkenning te geven. Vooral om te voorkomen dat getalenteerde mensen gefrustreerd raken en de academische wereld gedesillusioneerd verlaten. Een gevaar dat door de aankomende bezuinigingen alleen maar toeneemt.’