Soms moet je als onderzoeker een gelukje hebben, weet psycholoog Edwin van Leeuwen. Tijdens zijn onderzoek naar het sociale leergedrag van chimpansees waarop hij vanmiddag promoveert, deed zich zo’n toevalstreffer voor.

Een van de chimpansees die hij in de gaten hield, liet op een keer een grasspriet uit haar oor hangen. ‘Omdat het lekker voelde, of omdat ze het mooi vond, dat weten we niet,’ zegt Van Leeuwen. Maar wat daarna gebeurde, was opmerkelijk: de andere chimpansees gingen haar na-apen. ‘Daarmee hadden we het eerste bewijs dat apen elkaar nadoen als er geen sprake is van nut. Een cadeautje.’

Het onderzoek van Van Leeuwen ontstond uit de wens om mensen beter te begrijpen. ‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in waarom mensen zich gedragen zoals ze doen, maar ontdekte dat je onze normen en waarden, onze cultuur, niet kunt verklaren vanuit de mens alleen.’ Toen kwamen de chimpansees om de hoek kijken, onze nauwste, nog levende verwanten. Van Leeuwen onderzocht of zij ook tradities en cultuur hebben. Drie jaar lang observeerde hij vier verschillende groepen chimpansees in een opvangcentrum in Zambia.

Chimpansee
Allereerst viel op dat de verschillende groepen typerend gedrag vertoonden. ‘Alle apen vlooien elkaar, dat zit in hun genen, maar de manier waarop verschilt,’ zegt Van Leeuwen, ‘Sommige apen high-fiven elkaar tijdens het vlooien, of ze houden elkaars polsen vast.’

Van Leeuwen voerde daarnaast een experiment uit, waarin hij jonge kinderen en chimpansees hetzelfde taakje liet uitvoeren. Er waren drie bekers, en onder één daarvan lag een druif (voor de apen) of een sticker (voor de kinderen). Ze kregen een soortgenoot tegenover zich met eenzelfde taakje. Als de kinderen iemand tegenover zich hadden die een sticker vond onder de meest linkse beker, dan kozen zij die ook. ‘Niet zo vreemd, maar bij de apen speelde dit helemaal niet mee. Zij gingen alsnog zelf op onderzoek uit.’

Tradities
Het onderzoek zou volgens Van Leeuwen kunnen verklaren waarom mensen zoveel cultuur en tradities hebben, namelijk omdat zij buitengewoon veel naar elkaar kijken en van elkaar leren. ‘De neiging om van elkaar te leren is heel oud, en zie je ook bij dieren die veel verder van de mens afstaan. Maar de waarde die wij als mensen hier aan hechten lijkt uniek.’/ Jasmijn Lobik

Edwin van Leeuwen promoveert vandaag om 14.30 uur op ‘Social learning dynamics in chimpanzees. Reflections on animal culture’.