Niet alleen de binnenvaart lijdt onder het historisch lage waterpeil van de Waal. Veel vissen, slakken, mosselen en larven van libellen, eendagsvliegen en kokerjuffers zullen de droogte in de nevengeulen van de rivier niet overleven. ‘Als het waterpeil over enkele weken weer stijgt, wordt hun terugkeer belemmerd door uitheemse diersoorten’, vertelt ecoloog Rob Leuven.

Met Rob Leuven als gids lopen we langs de Waalbrug over het Meertje naar de Stadswaard. Links manoeuvreert een schip zich in het midden van de smalle vaargeul door de Waal, rechts liggen enkele woonboten half op het droge. Dertig jaar geleden waarschuwde de ecoloog al voor de verdroging van Nederland.

Toch werd er lange tijd niet naar hem geluisterd. Nederland had andere prioriteiten. Omdat men vreesde voor dijkdoorbraken, moesten in 1995 een kwart miljoen mensen uit het gebied tussen de grote rivieren worden geëvacueerd. Leuven herinnert het zich nog goed: ‘Bij een feestje in een restaurant op de Waalkade keek ik over de houten schotten in ramen naar buiten. Het water stroomde langs het gebouw: het leek alsof we op een boot zaten.’

Schroeven

Sindsdien zijn in Nederland vooral maatregelen genomen om overvloedig water zo snel mogelijk naar de zee te laten stromen, vertelt de hoogleraar ecologie. De keerzijde van de medaille is dat in extreem droge periodes snel een watertekort dreigt te ontstaan.

Een blik op de Waal spreekt boekdelen. Vorige week werd het laagterecord van 6,83 meter bij Lobith gebroken, ondertussen staat het water zelfs nog een halve meter lager.

Ook in Nijmegen is de situatie stilaan kritiek voor de binnenvaart. Omdat ze minder zwaar beladen kunnen worden, varen schepen vaker af en aan. Als het water nog verder zakt, dan beschadigen ze straks hun schroeven op de harde ondergrond van de rivier.

Leuven: ‘Het moet enkele weken onafgebroken regenen in het stroomgebied van de Rijn in Duitsland en Zwitserland, wil het waterpeil terug naar het normale niveau komen.’

Operatie Steenbreek

Ook de mens is mee schuldig aan de lage waterstand. Door verstedelijking en toename van harde ondergrond – denk aan asfalt – zakt het water bij neerslag niet de bodem in, maar wordt het meteen via beken en rivieren naar de zee afgevoerd. Bij lange droogte dreigt het water op te raken.

Dus moeten we volgens Leuven het water in stedelijke gebieden langer vasthouden, bijvoorbeeld met groene daken en door schoon regenwater in de bodem te laten infiltreren. De ecoloog is enthousiast over de Nijmeegse ‘Operatie Steenbreek’, die als doel heeft dat meer regenwater in het grondwater terechtkomt. Leuven: ‘Dat water kunnen we goed gebruiken wanneer het langdurig droog is. Overigens werd er tijdens de extreme droogte veel te veel water gebruikt in de landbouw en door burgers: dat moet anders.’

IJsselmeer

De gevolgen van de lage waterstand voor de fauna en de flora worden snel duidelijk bij een wandeling in de nevengeul van de Stadswaard. ‘Veel nevengeulen in Nederland liggen nu droog’, aldus Leuven. ‘Deze nevengeul was oorspronkelijk ook bedoeld om de riviernatuur, die erg te lijden heeft onder de binnenvaart, te herstellen. Maar hier merken we dat veel vissen, slakken, mosselen en larven van libellen, eendagsvliegen en kokerjuffers de langdurige droogte niet overleven.’

Leuven vreest dat na deze extreem droge periode het riviergebied nog meer zal worden gekoloniseerd door invasieve exoten, zoals uitheemse vissoorten en de reuzenvlokreeft uit het Zwarte en Kaspische Zeegebied. ‘Zij planten zich sneller voort en eten veel inheemse diersoorten. Veranderingen in soortensamenstelling hebben ook invloed op het functioneren van de ecosystemen’, aldus Leuven.

Al die symptomen doen Leuven één ding besluiten: ‘We zullen in Nederland heel goed moeten nadenken over hoe we onze waterhuishouding willen vormgeven. Een mogelijke oplossing is het waterpeil van het IJsselmeer verhogen zodat we het in droge periodes kunnen gebruiken voor de regionale waterhuishouding. En natuurlijk moeten we haast maken met de aanpak van de opwarming van de aarde.’