Het lijkt erop dat de stadsbewoner in het Midden-Oosten van de middeleeuwen aan water geen gebrek had. Met de huidige waterschaarste in die regio zou je dat niet verwachten. Maaike van Berkel gaat met haar Vici-beurs onderzoeken hoe de middeleeuwers hun watervoorziening aanpakten.

Wie dacht dat middeleeuwse geschiedenis vandaag de dag van weinig nut is, heeft het mis. Neem de watervoorziening in het Midden-Oosten van de middeleeuwen. Ondanks de schaarste in de regio wisten de inwoners zichzelf prima te voorzien van water. Hoogleraar Middeleeuwse Geschiedenis Maaike van Berkel vond tot nu toe dan ook geen spoor van conflicten over de waterverdeling in die tijd. ‘Een stad als Bagdad had in de negende eeuw vijfhonderdduizend inwoners, veel meer dan Londen of Parijs in de middeleeuwen. Hoe voorzagen ze al die mensen van water? Hoe zorgden ze dat de kwaliteit goed was en dat iedereen genoeg had? Wie betaalde de kanalen en aquaducten?’

Conflicten

Een antwoord op die vragen is ook voor de huidige bewoners van het Midden-Oosten relevant, want waterschaarste is een van de grote problemen in de regio en nu wél een bron van conflicten. Zo verwijt Irak buurland Turkije dat het door dammen te bouwen in de Tigris te weinig water laat doorlopen naar Irak. Met een Vici-onderzoeksbeurs van anderhalf miljoen euro gaat Van Berkel onderzoeken hoe de premoderne steden in het Midden-Oosten hun talrijke bewoners van water voorzagen. Ze hoopt dat de uitkomsten van pas komen bij de huidige strijd tegen waterschaarste in het Midden-Oosten.

In de middeleeuwen lag de verantwoordelijkheid lang niet altijd bij de centrale overheid, blijkt uit haar voorstudie. Een aquaduct werd weliswaar vaak centraal gefinancierd, maar de organisatie van allerlei andere vormen van watervoorziening lag bij de bevolking zelf: bij de elite van een stad of bij een wijk. Dat had waarschijnlijk zo z’n voordelen.

‘Je zou denken dat een centraal gereguleerde watervoorziening het beste werkt, maar het nadeel is dat het ook een fragiel systeem is. Als er oorlog is of financiële problemen en het systeem wordt niet goed onderhouden, dan heeft meteen de hele stad watertekort. Bij meerdere systemen zijn er altijd alternatieve manieren om aan water te komen. Als het aquaduct of de kanalen niet goed werden onderhouden, kon men altijd nog een waterdrager inschakelen of gebruik maken van een bassin waarin regenwater werd opgevangen.’

 ‘Ach wat maakt één zo’n tuintje nou uit, redeneren mensen dan’

Haar onderzoek is ook relevant voor de moderne omgang met water, verwacht ze. Juist vanwege dat voorbeeld van een decentrale watervoorziening. ‘Mensen voelen zich bij een centrale watervoorziening minder verantwoordelijk voor de hoeveelheid water die wordt verbruikt. We zagen dat in Nederland ook toen het afgelopen zomer zo heet was.  Er was een richtlijn dat particulieren zuinig moesten zijn met water. Maar heel wat mensen gingen gewoon door met sproeien. Ach, wat maakt één zo’n tuintje nou uit, redeneren ze dan.’

Kraan

Als je de verantwoordelijkheid voor de watervoorziening lager in de hiërarchie legt, dus bij wijken en gemeenschappen, zijn de inwoners wellicht meer geneigd zuinig om te gaan met de beperkte hoeveelheid water die er is. ‘Als je als wijk een bepaalde hoeveelheid water hebt zal je in droge tijden sneller met je buren overleggen. Je spreekt ze sneller aan op hun watergebruik en je voelt je meer verantwoordelijk dan het geval is als je gewoon een kraan kan openzetten en niemand ziet hoe lang je doucht.’

Van Berkel wil met haar Vici vier onderzoekers aanstellen. Ze gaan neuzen in documenten en kronieken over een handvol grote Arabische steden in de Middeleeuwen: Basra, Bagdad, Mosul, Damascus en Cairo. Drie van hen doorzoeken oude Arabische teksten op aanwijzingen over de watervoorziening. Sommige teksten zijn digitaal, zodat je eenvoudig kunt zoeken op woorden als water, aquaduct of drinkwaterfontein. De vierde onderzoeker, een archeoloog, gaat opgravingsrapporten en oude luchtfoto’s van Irak bestuderen.