De eerste foto van een zwart gat, een radioantenne op de maan, de grootste radiotelescoop ter wereld in Drenthe. Sterrenkundige Heino Falcke krijgt het allemaal voor elkaar. Hoe doet hij dat toch? Drie collega's over de persoon Falcke.

Hoogleraar sterrenkunde Paul Groot en collega van het eerste uur:

‘Illustratief voor zijn manier van werken is hoe hij Nederlands heeft geleerd. We hebben hem in het begin naar de nonnen in Vught gestuurd voor Nederlandse taalles. Hij is daar twee weken geweest, en dit is typisch Heino: hij deed twee weken niets anders, leek van de aardbodem verdwenen. Komt-ie terug, zegt hij tegen ons: “Vanaf nu spreken wij alleen nog Nederlands met elkaar”. Dat heeft hij consequent volgehouden.

‘Hij is ontzettend gedreven. Gefocust’

Hij is ontzettend gedreven. Gefocust. Toen we hem in 2007 aannamen, maakte hij meteen al een verpletterende indruk. “Here is your 500-pound gorilla”, zei een van de leden van de sollicitatiecommissie. Heino was toen al bezig met de LOFAR-telescoop in Drenthe. Had laten zien dat je kosmische deeltjes kunt meten met zulke radiotelescopen – tegen de gangbare opinie in.

De techniek die nu gebruikt wordt voor het in beeld brengen van het zwarte gat, waarbij je schotelantennes over de hele wereld aan elkaar koppelt, is heel ingewikkeld. En dan moet je wereldwijd de neuzen nog in dezelfde richting zien te krijgen. Heino heeft de overredingskracht om iedereen ervan te overtuigen dat het de moeite waard is om al die telescopen tegelijkertijd naar hetzelfde punt aan de hemel te laten kijken.

Zijn kracht is ook zijn originaliteit op gebieden die door anderen misschien niet meteen als veelbelovend worden gezien. Het is altijd net even naast de mainstream. De eerste reactie van collega-astronomen als Heino met een voorstel komt is dan ook het fronsen van de wenkbrauwen: “Kan dat eigenlijk wel?” Maar Heino gaat het gewoon proberen.

En, laten we eerlijk zijn: hij levert ook. Met LOFAR wordt kosmische straling nu gewoon gemeten. Die radioantenne achterop de maan, lijkt gewoon te werken. En dan nu een foto van een zwart gat. Dan heb je dus al drie echt substantiële projecten binnen een jaar of twaalf die succesvol zijn.’

Christiaan Brinkerink, onderzoeker in de groep van Falcke:

‘Bij Heino heb je niet elke week de kans om een kwartiertje te sparren. Hij is altijd superdruk. Je moet als onderzoeker dus goed zelfstandig kunnen werken (lacht). Gelukkig weet ik ’m in geval van nood wel te bereiken: via WhatsApp. Als het echt belangrijk is, bel ik hem op zijn 06. Een e-mail sturen hoef je echt niet te proberen. Die verdwijnt in de grote stroom berichten.

Maar hij raffelt geen dingen af. Zegt nooit: weer een paper, het zal wel. Hij zal grondig lezen wat je inlevert, maar is daarbij wel pragmatisch ingesteld. Hij zegt gewoon: “Staan er nog vragen open in je artikel? Publiceer het toch maar. Wetenschap is nooit af. Je kunt het ook bij de openstaande vragen in je discussie opwerpen.” Daar heb ik erg aan moeten wennen.

Zijn stijl van lesgeven lijkt wel op zijn begeleidingsstijl. Hij laat studenten voor een deel zelf de colleges verzorgen. Studenten krijgen in groepjes de verantwoordelijkheid voor een deel van het college. Met vragen kunnen ze dan bij mij of de andere onderzoekers terecht. Zo zorgt-ie dat iedereen het goed snapt. En het is weer een uiting van zijn pragmatisme. Want zo kan hij veel onderzoek doen én onderwijs verzorgen.

Hij is heel ambitieus. Wil echt invloed uitoefenen op de sterrenkunde, in de boeken terechtkomen. Maar hij heeft ook een gezond gevoel voor humor. Neemt zichzelf niet al te serieus. Dat maakt hem heel benaderbaar. En hij heeft natuurlijk ook die religieuze kant. Sterrenkunde is voor hem ook het leren kennen van Gods schepping. Bij een gezamenlijk eten is hij altijd eerst even stil. Als enige.’

Gijs Nelemans, hoofd van de afdeling sterrenkunde: 

‘Heino is atypisch voor een astronoom. Bij hem zijn eigenlijk alle aspecten van het wetenschapsbedrijf in één persoon verenigd. Technisch, inhoudelijk, van alles weet hij veel af. In de sterrenkunde zijn de wetenschappelijke en de technische kant van oudsher gescheiden. Meestal hebben onderzoekers een idee en proberen daarna tijd te reserveren bij bestaande telescopen om waarnemingen te doen. Dat kan een heel gevecht zijn, want die telescopen moeten onderzoekers wereldwijd met elkaar delen.

‘Heino is atypisch voor een astronoom’

In plaats van te kijken wat er beschikbaar is qua apparatuur, denkt Heino juist vanuit wat hij nodig heeft om zijn onderzoeksvragen te beantwoorden. Meer dan anderen houdt hij zich bezig met de techniek die hij nodig vindt en weet hij wie hij daarvoor moet hebben. Zo krijgt hij dingen voor elkaar. Denk aan zijn radiotelescoop op de achterkant van de maan, die hij via een samenwerking met China daar kreeg.

Wat ik ook bijzonder vind is dat hij erg bezig is met de morele aspecten van ons werk. Die komen regelmatig aan de orde in discussies tijdens onze wekelijkse staflunches. Wat is de rol van de astronomie in de samenleving? In de wetenschap draait het tegenwoordig steeds meer om valorisatie, om het nut van onderzoek. Heino ziet het nut vooral in het opleiden van studenten tot kritische wetenschappers en burgers. Hij gaat die discussies niet uit de weg.’