Echtscheiding, homohuwelijk en rechten voor kinderen die buiten het huwelijk zijn geboren. Het huwelijksrecht is in de afgelopen twee eeuwen meebewogen met een veranderende samenleving. Pol van de Wiel promoveert op dit onderwerp.

Wat begon als ‘een onderzoek naar de filosofische en juridische aspecten van het hedendaagse debat over het huwelijk’ werd uiteindelijk een flink boek over het burgerlijk huwelijk in de afgelopen twee eeuwen in Nederland en Frankrijk. Promovendus Pol van de Wiel vertelt over ‘onbekwame’ vrouwen, liegen voor een scheiding en een belangrijke column van politicus Henk Krol.

Waarom schrijven over het burgerlijk huwelijk in Nederland en Frankrijk vanaf 1800?

‘Rond 1800 is er een grote transformatie van het huwelijk. Dat begint in Frankrijk. Daar is dan de revolutie geweest, waarin de staat zich het huwelijksrecht heeft toegeëigend. Napoleon legt dat vast in een wetboek, de Code civil. Tot dan was het huwelijk het domein van de Kerk, maar dankzij dit mariage civil dringt de staat zich op en wordt het huwelijk verwereldlijkt.’

Wat betekent dat voor Nederland?

‘Het burgerlijk huwelijk verspreidt zich over de rest van Europa. Nederland krijgt in 1838 een eigen wetboek met daarin het huwelijksrecht. Later zie je hoe veranderingen in de huwelijkswet in het ene land tot verandering in andere landen leidt.’

Probeert de Kerk de macht over het huwelijk nog terug te winnen?

‘Ja, tijdens de Restauratie vanaf 1814 (herstel van de monarchie in Frankrijk, red.) wordt geprobeerd om het burgerlijk huwelijk terug te draaien, maar de geest blijkt dan al uit de fles. Wel wordt de echtscheiding afgeschaft.’

Wat is de positie van de vrouw in het huwelijksrecht?

‘De man is het hoofd van de echtvereniging en de vrouw is handelingsonbekwaam. Daar komt pas vanaf midden twintigste eeuw verandering in. Tot 1970 blijft de ongelijkheid in de Nederlandse wet bestaan. Daarnaast hadden kinderen die buiten het huwelijk werden geboren veel minder rechten dan kinderen die binnen het huwelijk werden geboren.’

‘Hoewel het huwelijksrecht beetje bij beetje wordt aangepast, blijft het huwelijk de norm voor relaties’

In de jaren zestig van de vorige eeuw ontstaan er veranderingen.

‘De hele samenleving verandert dan. Dat heeft ook gevolgen voor het huwelijksrecht. Tot die tijd is wederzijdse instemming geen wettige reden voor een echtscheiding. Dus liegen echtparen voor de rechter dat er overspel is gepleegd om een echtscheiding te kunnen krijgen. Hoewel het huwelijksrecht beetje bij beetje wordt aangepast, blijft het huwelijk de norm voor relaties. Geleidelijk zie je veranderingen komen, een stille revolutie. Er komt een seksuele revolutie, anticonceptie, individualisering, feminisme en een roep om meer gelijkheid. Het huwelijk verliest het monopolie op liefdesrelaties en ook op het krijgen van kinderen.’

Je schrijft dat het huwelijk maar heel geleidelijk minder populair wordt.

‘Vanaf de jaren zeventig zie je op drie gebieden een verandering plaatsvinden. Het relatief aantal huwelijken – per duizend inwoners – daalt. Ten tweede is het percentage echtscheidingen tot aan de jaren zeventig onder de 10 procent, dat stijgt daarna tot 30 à 40 procent. En tot slot wordt maar 5 tot 10 procent van de kinderen tot de jaren zeventig buiten het huwelijk geboren, nu is dat percentage in Nederland boven de 50 procent en in Frankrijk boven de 60 procent.’

Het homohuwelijk is in ieder geval geen stille revolutie.

‘Dat is inderdaad beter in krantenkoppen te vatten. Henk Krol is in 1989 de eerste die in een hoofdredactioneel in DE GAY Krant schrijft dat een huwelijk “verreweg de beste regeling van een relatie” is. Krol stelt dat homoseksuelen worden gediscrimineerd omdat ze niet mogen trouwen. Door deze oproep die in de jaren negentig steeds sterker wordt, blijkt dat het huwelijk niet alleen meer om afstamming draait.’

Toch duurt het nog een tijd voor het homohuwelijk geregeld is.

‘De invoering van het homohuwelijk leidt in Frankrijk tot verhitte debatten tussen links en rechts van de jaren negentig tot aan de invoering in 2013. Ook in Nederland is het aanvankelijk niet aan de orde voor de publieke opinie. Eerst komt er een tussenstap waarin een geregistreerd partnerschap mogelijk is – overigens niet alleen voor stellen van gelijk geslacht maar ook voor stellen van verschillend geslacht. Daarna volgt in 2001 het homohuwelijk, waarmee Nederland de eerste is.’

‘Dat het huwelijk wordt opengesteld voor meer dan twee mensen zie ik nog niet zo snel gebeuren’

Zijn er nu nog grote veranderingen van het huwelijksrecht op komst?

‘Ik denk dat het homohuwelijk de voorlopig laatste ‘grote’ hervorming is geweest. Er kunnen snel dingen veranderen en er is een groep die aandacht vraagt om polyamoureuze relaties, maar ik zie daar niet eenzelfde dynamiek als eerder bij het homohuwelijk. Dat het huwelijk wordt opengesteld voor meer dan twee mensen zie ik nog niet zo snel gebeuren. Maar pin me er niet op vast.’