Het was een spectaculair einde van de persconferentie vanochtend: de onthulling van een nieuw werk van Jeroen (Jheronimus) Bosch. Hoe vind je zo’n nieuw schilderij? Radboudonderzoeker Matthijs Ilsink legt uit.

De massaal toegestroomde pers was vanochtend niet voor niets naar het Noordbrabants Museum in Den Bosch gekomen. Kunsthistorici Matthijs Ilsink en Jos Koldeweij, verbonden aan de Radboud Universiteit, zouden de resultaten van het zogeheten Bosch Research and Conservation Project (BRCP) presenteren. De meest in het oog springende ontdekking hadden ze voor het laatst bewaard: een nieuw werk van Bosch. ‘En jullie voelen het wellicht al aankomen – dit werk staat in de zaal hiernaast op jullie te wachten’, zei Ilsink aan het einde van zijn praatje. Robert ten Brink had het in All you need is love niet beter kunnen zeggen.

De ontdekking is een climax van een onderzoek waarin kunsthistorici alle schilderijen (en tekeningen) van de schilder grondig onderzochten en in kaart brachten. Het verhaal van de ontdekking van het schilderij begon in 2014. ‘We werden tijdens ons onderzoek wekelijks benaderd door iemand die claimde dat hij een Bosch in bezit heeft, of iemand kent die er een heeft’, zegt Ilsink. ‘Maar een mail van Rob Bergmans, een amateuronderzoeker, trok onze aandacht. Hij schreef dat ‘De verzoeking van de heilige Antonius’ volgens hem van Jeroen Bosch moest zijn.’

Deadline
Dat werk ligt al decennialang anoniem in het depot van het Nelson-Atkins Museum of Art in Kansas City, waar men dacht dat het om een werk van een leerling van Bosch ging. ‘Het mailtje van Bergmans hebben we een tijdje laten liggen, omdat onze prioriteiten elders lagen. Op het laatste moment – de deadline voor onze catalogus naderde – kregen we een reisbeurs van de Radboud Universiteit en toen zijn we toch gaan kijken.’

Infrarood
Het onderzoeksteam had alle werken op dat moment al uitgebreid gefotografeerd – ook in infrarood. Ilsink: ‘Hierdoor kunnen we ook zien wat Bosch aanvankelijk wel tekende, maar nooit overschilderde. Je kunt zo het creatieve proces van de schilder precies volgen.’ Al deze data, in totaal tien terabyte aan foto’s, kon met behulp van een unieke digitale infrastructuur doodeenvoudig met elkaar vergeleken worden. Al snel bleek dat de zogeheten ondertekeningen op het doek in Kansas City identiek zijn aan het soort dat op andere werken van Bosch werd aangetroffen. Ergo: dit moet wel een schilderij van Bosch zijn. En dus zijn de kunsthistorici stellig over hun vondst: ‘Dit is een kleine, maar belangrijke toevoeging aan het oeuvre van Bosch.’ / Tim van Ham

Het ontdekte schilderij van Bosch is vanaf 13 februari te zien in het Noordbrabants Museum in Den Bosch. Daar worden – ter gelegenheid van de vijfhonderdste sterftedag van Bosch – liefst twintig werken van hem tentoongesteld. Nooit eerder waren er zoveel schilderijen van hem op één plaats te zien.