Lang niet alle IS-strijders of andere gewelddadige jihadisten zijn geboren psychopaten. In tegendeel: vaak waren het niet zo lang geleden nog gewone jongemannen. Ook bij de Islamitische Staat blijkt een oude regel in conflictstudies van toepassing: wie aan de juiste touwtjes trekt, kan van acht op de tien gewone burgers moordlustige oorlogsmisdadigers maken.

De baas
Het experiment uit de jaren zestig van Yale-onderzoeker Stanley Milgram is even bekend als belangrijk: hij toonde aan dat een grote meerderheid van de proefpersonen een (fictief) slachtoffer dodelijke stroomstoten zou toedienen, puur en alleen omdat hen dat (dwingend) werd opgedragen door een man in een witte jas. Het toont aan hoe gevoelig de mens is als deze door een autoriteit – al dan niet met een groot machinegeweer op de borst – de les wordt gelezen.

De hersenspoeling
‘Doodgewone mensen zijn in ongewone omstandigheden tot afschuwelijke daden in staat’, zegt socioloog Abram de Swaan tijdens een lezing van Radboud Reflects over massamoordenaars. Met de ongewone omstandigheden doelt De Swaan onder andere op de hevige oorlogspropaganda die vaak wordt uitgestort over de strijders. ‘Als je steeds wordt blootgesteld aan de meest afschuwelijke propaganda – zonder enige vorm van tegengeluid – dan heeft dat onmiskenbaar invloed op je gedachten en uiteindelijk op je handelen.’

Het alter ego
Vaak krijgen rebellen of soldaten een schuilnaam aangemeten. Zodat ze tijdens het moorden even niet zichzelf zijn – maar hun alter ego. Kindsoldaten in de Liberiaanse rebellengroep LURD kregen namen als Dead Body Bone en Slipper Tear. Mohamed Emwazi werd Jihadi John, of John de Beatle. Door het gebruik van zo’n alias zou het makkelijker worden om na een oorlog(smisdaad) de draad weer op te pakken.

De vreemde locatie
Vreedzame jongens uit Den Haag kunnen – eenmaal in Syrië – bloeddorstige jihadisten worden. En het feit dat ze zo ver van huis zijn, draagt daar aan bij. De Britse onderzoeker Hugo Slim trekt in zijn boek Killing civilians een vergelijking die te treffend is om niet te delen. ‘Vrouwen die in hun buurtkroeg in Zuidoost-Engeland nooit een striptease zouden opvoeren, hebben tijdens hun vakantie op Cyprus soms geen enkele moeite om voor tweehonderd vreemden aan een wie-heeft-de-grootste-borstenwedstrijd mee te doen.’ In oorlogssituaties gebeurt iets soortgelijks, alleen dan met dodelijke afloop, betoogt Slim.

De drank en drugs
Vaak worden strijders opgepept met of juist afgestompt door drank en drugs. De kindsoldaten in Sierra Leone werden volgestopt met heroïne en cocaïne, zodat grenzen wegvielen en de kinderen het moorden sneller zouden vergeten. Over drank- en drugsgebruik bij IS-strijders is minder bekend. Volgens Radboudpromovendus en jihadexpert Montasser Alde’emeh gebruikt de strijders geen verboden middelen. ‘De IS-ideologie zelf is de drug. En wat ze bedwelmt zjin de anashid, gezangen die hen aansporen’, zei hij in NRC.

De gewenning
Alles went. Dus ook, hoe gruwelijk dat ook is, het uitmoorden van tegenstanders. Een Japanse veteraan zei na de Tweede Wereldoorlog dat ‘iedereen binnen drie maanden in een duivel verandert’. De eerste paar kills waren lastig, daarna gebeurde het doden zo achteloos dat hij er niet eens mee bij nadacht. ‘Het werd routine, het werd werk – niets meer en niets minder.’ /Tim van Ham

Dit verhaal verscheen ook Vox #4, die hier in zijn geheel online te lezen is.