Deze week begint het Nijmeegse wetenschapsfilmfestival InScience. In een korte serie blikken we vooruit op het programma. Met vandaag hoogleraar moleculaire oogheelkunde Anneke den Hollander (Radboudumc) over de film Mademoiselle Paradis, waarin pianiste Resi met omstreden methoden van haar blindheid probeert af te komen.

Wenen, 1777. De achttienjarige Maria Theresia (‘Resi’) Paradis, een succesvolle pianiste met veel talent, verliest letterlijk van de één op andere dag haar zicht en wordt blind. Haar ouders proberen een reeks behandelingen uit voordat Resi bij dokter Franz Anton Mesmer belandt. Hij behandelt haar met zogenaamde ‘magnetische therapie’. En de behandeling blijkt succesvol: Resi krijgt langzaam haar zicht terug. Maar dat heeft invloed op haar pianospel, en dus stopt Resi met de behandeling.

De Oostenrijkse film over Resi werd geselecteerd voor het filmfestival van Toronto en is deze week op InScience te zien. Wat zegt de wetenschap eigenlijk over de mysterieuze oogaandoening waar Mademoiselle Paradis aan leed?

Trouwen

Anneke den Hollander, hoogleraar Molecular Ophthalmology bij Radboudumc, onderzoekt moleculaire oorzaken van oogziekten. Zij spreekt deze week bij de film. Veel vrouwelijke musici waren blind in die tijd, zegt Den Hollander. ‘Blind zijn was een excuus om niet te hoeven trouwen, en alleen ongehuwde vrouwen mochten werken – en dus bijvoorbeeld muzikant worden. Het is dus denkbaar dat Resi inderdaad tijdelijk haar zicht verloor, maar daar uiteindelijk gebruik van is gaan maken.’

Wat voor aandoening had Resi? ‘Een Duits artikel uit 1991 suggereert dat ze aan “hysterische” amaurose leed,’ zegt Den Hollander. ‘Dat betekent zoiets als volkomen blindheid door psychische oorzaken. Maar “hysterisch” staat niet voor niks tussen aanhalingstekens. De oftalmoscoop, het apparaat waarmee je in iemands oog kunt kijken, werd pas een eeuw later uitgevonden. Niemand weet of de aandoening écht psychisch was, of dat ze simpelweg de juiste diagnose nog niet konden stellen.’

Als oplossing voor haar blindheid ondergaat Resi allerlei obscure behandelingen. Zo krijgt ze bloedzuigers op haar lichaam, wordt haar hoofd kaalgeschoren en beplakt met stickers, en krijgt ze meer dan duizend elektrische schokken toegediend. Niet meer van deze tijd, zegt Den Hollander. Toch is blindheid ook nu nog een duister gebied. ‘We doen veel onderzoek, maar de meeste vormen van blindheid zijn helaas nog steeds niet te behandelen.’

InScience Festival is van 7 tot en met 11 november. Hoofdthema is dit jaar kunstmatige intelligentie, maar niet de gehele programmering valt daaronder.  De film Mademoiselle Paradis draait op 8 november om 13.00 uur en zondag 11 november om 19.45 uur in LUX.