Vergeet fysieke knokploegen, politieke partijen zetten vandaag de dag liever trollenlegers in. Toch weigert politicoloog Kristof Jacobs het pessimisme over de rol van sociale media in de politiek te delen. Wel vindt hij dat journalisten moeten stoppen met Twitter zomaar als nieuwsbron te gebruiken.

De politieke strijd wordt steeds vaker online uitgevochten. Van het aanvankelijke optimisme over de democratische rol van sociale media ten tijde van de Arabische Lente, is allang geen sprake meer. Met duizenden nep-accounts proberen politieke partijen de publieke opinie te sturen, kritische burgers krijgen heel wat bagger over zich heen.

Vorige week bracht de Volkskrant een ontluisterend artikel over een slachtoffer van het trollenleger van de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini (Lega). Een burger die een kritische lezersbrief had geschreven over het beleid van Salvini, ontving duizenden haatberichten van de online volgers van de vicepremier. Politicoloog Kristof Jacobs schreef een blog over de kwestie op Stuk Rood Vlees.

Volgens de politicoloog die onderzoek doet naar sociale media zijn trollenlegers een behoorlijk wijdverspreid fenomeen, ook sommige Nederlandse politieke partijen maken er gebruik van. Jacobs: ‘Vooral de meer radicale partijen doen aan beïnvloeding via nep-accounts op sociale media.’

De politicoloog verwijst naar de politieke partij DENK, die al in opspraak kwam met nep-accounts die de publieke opinie probeerden te beïnvloeden. Ook het Forum voor Democratie van Thierry Baudet heeft een trouwe schare volgers op sociale media. Jacobs: ‘In het geval van Baudet weten we niet of het om een trollenleger met valse accounts gaat.’

Wat zijn de strategieën van radicale politieke partijen op sociale media?

‘Intimidatie is een van de manieren om op sociale media je critici te ontmoedigen om hun kritiek te uiten. De partij van Matteo Salvini had op haar officiële Facebookpagina een linkje gezet naar de Facebookpagina van een burger die een klacht had over zijn standpunten, waarop die arme man duizenden haatberichten ontving. Dat is eigenlijk een fout in de digitale architectuur van Facebook.’

‘Daarnaast proberen politieke partijen met trollenlegers hun eigen berichten meer gewicht te geven, zodat ze meer mensen bereiken. Sociale media werken met algoritmes die posts met veel interactie vaker tonen aan andere gebruikers. Sommige politici roepen in WhatsApp-groepjes op om hun tweets te sharen of te liken, zodat hun boodschap vaker terechtkomt op de tijdlijnen van andere gebruikers.’

Vloggers

Volgens Jacobs zijn met name journalisten erg gevoelig voor de informatie op Twitter. ‘Onderzoek toont aan dat journalisten een gewone tweet even belangrijk vinden als een nieuwsbericht van een persbureau. Zij gaan vooral op zoek naar tweets die veel gedeeld zijn en veel interactie genereren. Zo zien journalisten tweets van nep-accounts vaak foutief als een maatstaf van publieke opinie. Journalisten moeten dringend stoppen met Twitter zomaar als nieuwsbron te gebruiken.’

Tot waar reikt de invloed van sociale media? Hebben we de Brexit en de verkiezing van Donald Trump te danken aan sociale media?

‘Dat wordt vaak beweerd, maar ik betwijfel of dat klopt. Donald Trump had bijna drie miljoen minder stemmen dan Hillary Clinton, zijn verkiezing was een superclose call. Door de brief van FBI-directeur Comey over een vermeend e-mailschandaal ging Clinton tijdens de laatste campagneweek zo’n drie procent achteruit in de peilingen. Haar verlies was dus meer het gevolg van berichten in klassieke media dan van het trollenleger van Trump.’

‘Overheden zouden sociale-mediabedrijven meer onder druk moeten zetten’

Dat is ook logisch, meent Jacobs. ‘Mensen die nepnieuws rondsturen, zijn al overtuigd van de boodschap. Ze verspreiden alle artikelen die hun wereldbeeld bevestigen, bijvoorbeeld dat Barack Obama een moslim was. Maar de mening van mensen verandert niet door sociale media: dat gebeurt pas wanneer journalisten en influencers – mensen met veel volgers zoals beroemde vloggers – deze posts oppikken en verspreiden.’

Toch lijkt het oorspronkelijke optimisme over de democratische rol van sociale media te zijn verdwenen.

‘Telkens wanneer een nieuwe technologie opduikt, zijn mensen blind voor de potentiële tekortkomingen en benadrukken ze het democratische potentieel ervan. Dat was zo bij de voorloper van het internet en dat is vandaag nog steeds het geval. Ten tijde van de Arabische Lente was iedereen hoopvol over sociale media, maar die hoge verwachtingen hebben ze nooit kunnen inlossen. Door de verkiezing van Trump en de Brexit is de nadruk komen te liggen op de negatieve kanten ervan. Sociale media zijn niet inherent goed of slecht, maar je kunt ze goed of slecht gebruiken.’

Moet de man die Salvini in het vizier nam niet blij zijn dat het geweld beperkt bleef tot duizenden haatmails?

‘Vroeger gebeurde die intimidatie inderdaad door fysieke knokploegen. Het gevaarlijke aan digitale intimidatie is dat de grenzen een beetje worden opgerekt. Je weet nooit of er nog een baksteen door de ruit van die jongen vliegt. Maar toch zegt de oproep van Salvini meer over zijn autoritaire neigingen en het feit dat hij de rechtstaat niet zo serieus neemt, dan over sociale media.’

Wat kan een overheid doen om deze praktijken tegen te gaan?

‘Overheden zouden sociale-mediabedrijven meer onder druk moeten zetten. Helaas is het business model van deze bedrijven vooral gericht op clicks, likes en shares. Facebook en Twitter hebben dus geen incentive om hun beleid meteen te veranderen. Dat is de perverse symbiose van sociale media en radicale politieke partijen.’