In verkiezingstijd kunnen politici gouden bergen beloven, maar wat hebben ze de afgelopen jaren gedaan? Welke moties hebben ze gesteund en welke juist niet?

Na de verkiezingen onderhandelen politieke partijen maandenlang over een regeerakkoord. Als dat er eenmaal ligt, kunnen ze daar met goed fatsoen niet meer van afwijken, zelfs niet als ze dat zouden willen. Allerlei politieke kwesties worden voorgekookt. De studiefinanciering is een goed voorbeeld. VVD en PvdA hebben in 2015 de basisbeurs afgeschaft met steun van D66 en GroenLinks. Twee jaar later stapten VVD en D66 in een kabinet met CDA en ChristenUnie, die vurig vóór de terugkeer van de basisbeurs hadden gepleit.

Ze sloten een compromis. De basisbeurs kwam niet terug, maar eerstejaars studenten kregen een halvering van hun collegegeld. Aan die afspraak hielden de vier regeringspartijen onvermurwbaar vast. En dat wisten de oppositiepartijen ook wel. Er zijn de afgelopen jaren maar weinig moties ingediend van het kaliber ‘voer de basisbeurs weer in’, want die maakten toch geen kans. Daar wilde niemand tijd aan verspillen.

Maar hoe zat het met al die andere kwesties, waarin de vier regeringspartijen geen gezamenlijk standpunt kozen? Daarover stemden ze lang niet altijd als één blok.

1. Buitenlandse studenten

Wat is het taalbeleid, en hoeveel studenten haal je naar Nederland?

Steeds meer opleidingen in het hoger onderwijs zijn Engelstalig, met name aan de universiteiten. Er komen ook steeds meer buitenlandse studenten naar Nederland. Daar zijn niet alle partijen blij mee.

Sommige partijen verzetten zich tegen verengelsing van het hoger onderwijs: ze menen dat studenten meer leren als ze in hun moedertaal leskrijgen. Andere kijken vooral met argwaan naar de komst van buitenlandse studenten: moet je die actief werven?

Taalbeleid

Wettelijk gezien moeten universiteiten en hogescholen elk een eigen ‘gedragscode’ voor anderstalig onderwijs hebben: wanneer verander je de onderwijstaal en wanneer niet? Die gedragscode bleken ze lang niet allemaal te hebben. CDA en SGP wilden dat de Onderwijsinspectie erop zou handhaven en dienden een motie in.

Werven

Misschien komen er straks te veel buitenlandse studenten naar Nederland, overweegt een flink deel van de Tweede Kamer. De draagkracht van het hoger onderwijs is eindig. De SP diende eind 2019 een motie in om het actief werven van studenten in het buitenland te beperken.

 

2. Studieschuld van pechstudenten

Korting voor álle pechstudenten, of alleen voor sómmige pechstudenten?

De basisbeurs maakte geen comeback in deze regeerperiode. Maar hoe zit het met de eerste studenten die de basisbeurs misliepen en nog geen beter onderwijs kregen? Zij worden ook wel de pechstudenten genoemd. Kan de politiek iets voor hen betekenen?

Alle pechstudenten

De pechstudenten krijgen een voucher van zo’n tweeduizend euro om vijf tot tien jaar na hun afstuderen extra onderwijs te volgen. Belachelijk, vinden veel partijen. Vijf tot tien jaar na je afstuderen ben je nog maar net aan je loopbaan begonnen. Misschien heb je jonge kinderen. Dan zit je helemaal niet op extra onderwijs te wachten. Geef die pechstudenten liever korting op hun studieschuld, opperden CDA, ChristenUnie, GroenLinks en SP. Kan de regering daar een plan voor maken?

Sommige pechstudenten

Hogescholen en universiteiten zouden, in de aanloop naar de opbrengsten uit het nieuwe leenstelsel, diep in de buidel tasten om hun onderwijs alvast te verbeteren. Tenminste, dat was de afspraak. Maar bij veel instellingen kwam er weinig terecht van deze ‘voorinvesteringen’, liet de Algemene Rekenkamer zien.

Dat is niet eerlijk voor de pechstudenten van deze instellingen, meent een flink deel van de Kamer. Maak een plan om hen te compenseren, zeiden CDA, PvdA en GroenLinks tegen het kabinet.

3. Kwaliteit

Zweep erover, of liever genoeg docenten aannemen?

Hoe zorg je ervoor dat opleidingen hun best blijven doen voor hun studenten? Sommigen zeggen: de zweep erover en keiharde afspraken maken. Anderen vinden dat je docenten (en bestuurders) gewoon de ruimte moet geven om naar eigen inzicht goed onderwijs te verzorgen. Eventuele problemen lossen ze zelf wel op.

Met de komst van het nieuwe leenstelsel springt dit verschil van inzicht nog meer in het oog. Zonder basisbeurs is studeren duizenden euro’s duurder, maar daarvoor krijgen studenten wél beter onderwijs, was het idee. Hogescholen en universiteiten moesten speciale ‘kwaliteitsplannen’ maken om de basisbeursmiljoenen te krijgen.

Dreigen

Maar het maken van die plannen ging niet zo goed: veel instellingen kwamen aanvankelijk niet door de zeef van onderwijskeurmeester NVAO. Toen kwam ook nog eens de coronacrisis en hadden de instellingen wel iets anders aan hun hoofd dan kwaliteitsplannen op papier zetten. De minister gaf hun een jaar uitstel. Het hoger onderwijs kreeg dus extra geld, met of zonder goede plannen.

Dreig in elk geval dat universiteiten en hogescholen het extra geld weer moeten terugbetalen als hun ‘kwaliteitsplannen’ achteraf niet worden goedgekeurd, zeiden VVD en GroenLinks tegen de minister. Tegenstanders vonden dat bizar: hoe kun je in deze tijd, met ongekende werkdruk, extra eisen stellen aan goedbedoelende instellingen?

Docenten

Misschien hoef je de kwaliteit niet streng te controleren, als de opleidingen maar genoeg docenten hebben. Maar wat is genoeg? Die vraag hangt samen met een ander onderwerp: de financiering van het hoger onderwijs, waar een speciale commissie zich momenteel over buigt.

Dus diende de SGP een motie in. Het onderzoek naar de financiering van het hoger onderwijs zou ook ‘redelijke normen’ voor het aantal studenten per docent moeten opleveren. Anders kun je nooit vaststellen hoeveel geld genoeg is.

4. Selectie

Weg met het bindend studieadvies, of juist meer selectie?

Mag je sommige studenten aan de poort van een opleiding weigeren? Of na een jaar wegsturen, of zelfs daarna nog? Weinig onderwerpen zorgen voor zulke verhitte debatten als selectie in het hoger onderwijs. De een ziet selectie als een duivels instrument dat de ongelijkheid in stand houdt, de ander wil selectie inzetten om de kwaliteit van het onderwijs te verhogen en studenten te dwingen om het beste uit zichzelf te halen. In het najaar kwamen twee interessante moties ter stemming.

Bsa afschaffen

Moet je eerstejaars studenten wegsturen als ze aan het einde van het jaar te weinig punten hebben behaald, of heb je dan te weinig mededogen met jongeren die de overstap naar het hoger onderwijs een beetje moeilijk vinden? Kunnen jongeren zelf wel inschatten of ze hun diploma gaan halen, of moet de opleiding hen op tijd kunnen wegsturen?

GroenLinks leek een overwinning te boeken. Een groot deel van de weggestuurde eerstejaars gaat dezelfde opleiding gewoon ergens anders volgen, maar dan met extra studievertraging. Dat is vervelend voor hen en het is nog geldverspilling ook, meent de partij. De minister zou met hogescholen en universiteiten in gesprek moeten gaan om het bindende advies te veranderen in een vrijblijvend advies. Oftewel: weg met het bsa.

Meer selectie

De VVD gaf zich niet gewonnen en bedacht een list. Iedereen wil graag dat studenten hun opleiding succesvol doorlopen. Het bsa is maar één van de instrumenten om dat te bereiken. Als de minister dáárover gaat praten, dan moet ze ook praten over “toelating en selectie voor en tijdens de opleiding”. Oftewel: lang leve selectie.

5. Alfa, bèta, gamma

Innovatie? Vergeet de geesteswetenschappen niet

Het geld is schaars, hoe verdeel je het? Dit kabinet besloot een flink deel van het budget naar bèta en techniek te schuiven, ten koste van andere disciplines. De vier regeringspartijen stemden als één blok, ook als de voltallige oppositie de ingreep probeerde te matigen. Maar bij sommige partijen knaagde het geweten: hoe moet het nu met kleine kwetsbare opleidingen als Nederlands, en krijgen de medische wetenschappen nu ook minder geld? Ze wilden iets verzinnen.

Geesteswetenschappen

Er kwam wat extra geld voor een ‘sectorplan’ in de sociale wetenschappen én geesteswetenschappen. Maar de sociale wetenschappen zijn veel groter dan die kwetsbare ‘humaniora’. Krijgen kleine disciplines als theologie en Nederlands wel genoeg ruimte in dat plan? Daar zou de minister speciaal op moeten letten, bedachten ChristenUnie, GroenLinks, SP en CDA.

Nationale Groeifonds

Maar wacht eens, het kabinet wil miljarden besteden aan kennis, innovatie en infrastructuur om het toekomstige ‘verdienvermogen’ van Nederland te versterken. Ligt daar goud te glinsteren voor de disciplines in het verdomhoekje? GroenLinks en D66 dienden een motie in. Alfa-, gamma- en medische wetenschappen leveren een “weergaloze bijdrage” aan de samenleving, stelden ze, dus ze verzochten het kabinet om deze disciplines “expliciet mee te nemen” in de verkenning van dat groeifonds.

6. Corona

Weg met achterstanden, weg met bsa?

De ene student slaat zich makkelijker door de coronacrisis heen dan de andere. Heb je een eigen kamer, een goede internetverbinding en voldoende geld? Dat scheelt enorm. Of deel je je slaapkamer met je broertje, hapert je internetkabel en ben je je bijbaan kwijt?

Achterstanden weg

In de coronacrisis neemt de kansenongelijkheid voor leerlingen en studenten toe. De regering moet een plan maken om de achterstanden en ongelijkheid ongedaan te maken, staat in een motie van D66 en CDA. Daar blijkt in januari helemaal niemand op tegen.

Bsa in coronatijd

Twee maanden eerder sprak de Kamer over corona en het bindend studieadvies. In dit buitengewone studiejaar moet je het bsa niet onverkort toepassen, stelden D66 en GroenLinks, al is maar omdat sommige studenten het moeilijker hebben dan andere. Universiteiten zouden, net als hogescholen, het bsa moeten versoepelen. Dat besluit zouden de universiteiten later inderdaad nemen, maar dat wist de politiek toen nog niet. Hierover bleek de Tweede Kamer verdeeld.

7. Diversiteit

Diverse mensen of kleurrijke meningen?

Hoe kan het toch dat vrouwen en mensen met een migratieachtergrond minder vaak tot de hogere rangen van hogescholen en universiteiten doordringen? Je zou denken: kwaliteit is het enige wat telt, maar er lijken ook andere mechanismen te spelen, die hen op een achterstand zetten. Wat moet de overheid doen? Eisen stellen of erop vertrouwen dat kwaliteit vanzelf komt bovendrijven?

Naar de top

In het hoger onderwijs moet het personeelsbestand een betere afspiegeling van de samenleving vormen, menen PvdA, D66 en GroenLinks. Aan de top van hogescholen en universiteiten moeten dus meer vrouwen en mensen met een migratieachtergrond komen. Het woord ‘quota’ staat niet in de motie, maar het kabinet zou wel ‘voorstellen’ moeten doen om de diversiteit te vergroten.

Omstreden meningen

Vrije wetenschap zorgt voor een andere vorm van diversiteit: allerlei denkrichtingen moeten een plek kunnen krijgen aan de universiteit. Maar controversiële sprekers krijgen niet altijd de gelegenheid hun denkbeelden aan de universiteit te verkondigen. Universiteiten en kennisinstituten moeten zelfcensuur ‘voorkomen en terugdringen’ en oppassen dat de diversiteit van perspectieven in de wetenschap niet in het gedrang komt, vinden VVD en CDA.

Tot slot

Politieke partijen kunnen verschillende redenen hebben om voor of tegen een motie te stemmen. Soms speelt niet alleen de ideologische overtuiging mee, maar ook de praktische uitvoerbaarheid. Of een partij meent dat Den Haag zich niet overal mee moet bemoeien: daar gaan wij niet over, is dan het argument. En let wel, een motie aannemen is niet altijd genoeg om de koers van de overheid te wijzigen. Het kabinet heeft zich bijvoorbeeld niet gemengd in het werven van studenten in het buitenland, ondanks de aangenomen motie. Ook kregen de pechstudenten geen korting op hun studieschuld, hoe graag de Tweede Kamer dat ook wilde.

Maar de moties laten wel zien welke denkrichtingen de voorkeur hebben van politieke partijen, zeker op gebieden die niet vooraf zijn platgestreken in een coalitieakkoord. De voorkeur van de kiezer moet op 17 maart blijken.

(Bij de stemuitslagen hebben we eenmansfracties weggelaten. Voor dit artikel konden we onder meer gebruik maken van de Dutch Parliamentary Behaviour Dataset van Tom Louwerse, Simon Otjes & Cynthia van Vonno, met de stemmingen tot aan de zomer van 2020.)

Dit artikel is geschreven door Bas Belleman van HOP.