Door de afschaffing van de VUT en het verhogen van de pensioenleeftijd moeten werknemers langer doorwerken. Dat beleid zorgt voor sociale ongelijkheid tussen hoog- en laagopgeleide ouderen, concludeert socioloog Mark Visser in zijn proefschrift.

De kans op werkloosheid onder 55-plussers is in de periode tussen 1992 en 2009 vier keer zo groot geworden. Volgens socioloog Mark Visser heeft dat vooral te maken met de versobering van de VUT in de jaren negentig. ‘Daarvoor was het heel normaal dat werknemers na hun 55ste met pensioen gingen’, zegt Visser. Ook speelt een rol dat werknemers nu veel strenger gekeurd worden voordat zij (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt worden verklaard.

Uit Vissers onderzoek blijkt dat het beleid van langer doorwerken vooral de laagopgeleide werknemer treft. ‘Het is vrijwel onmogelijk dat een fabrieksarbeider of stratenmaker op zijn 65ste nog steeds hetzelfde werk doet als op zijn zestiende. Daarvoor is het werk te zwaar.’ Hoogopgeleiden doen vaker kantoorwerk. ‘Sommige hoogleraren komen zelfs na hun 65ste nog af en toe naar de universiteit.’

‘Laagopgeleiden zijn vaak getrouwd met laagopgeleiden.’

Natuurlijk zijn er ook laagopgeleide banen die fysiek niet zo zwaar zijn. Maar uit de cijfers die Visser bestudeerde, is bijna een lineair verband te zien tussen opleidingsniveau en werkzekerheid op hogere leeftijd. Universitair geschoolden zijn als 55-plusser minder vaak werkloos dan hbo’ers, hbo’ers minder vaak  dan mbo’ers, en ga zo maar door.

Het risico op inkomensverlies is bovendien vaak niet alleen een risico voor één persoon, maar voor een heel gezin. Visser: ‘Laagopgeleiden zijn vaak getrouwd met laagopgeleiden. En in die sociale klasse is het nog gebruikelijk dat de oudere echtparen het moeten doen met het inkomen van de man.’

Dat de databases waar Visser uit kon putten niet verder reikten dan 2009, maakt zijn onderzoek niet irrelevant, vindt de onderzoeker. ‘Na 2009 is de AOW-leeftijd verhoogd. Als ik cijfers tot 2016 had gehad, was het gemeten effect waarschijnlijk alleen maar sterker geweest.’

Politiek
Met de verkiezingen in het vooruitzicht zal de discussie over de AOW weer oplaaien. Visser: ‘Het is aan de politiek of er iets moet gebeuren om de sociaal-economische kloof tussen ouderen te dichten. Maar als je dat wilt, moet je iets doen voor de laagopgeleide werknemer.’ Visser denkt zeker niet alleen aan het geven van extra ouwelullendagen of het verlagen van de AOW-gerechtigde leeftijd. Die dagen kunnen beter ingezet worden voor het doen van ander, minder fysiek, werk. ‘Bijvoorbeeld het opleiden van jonge werknemers.’

Daarvoor is het wel belangrijk dat werknemers blijven doorleren. De mogelijkheden daartoe zijn volgens Visser juist bij laaggeschoold werk vaak summier, terwijl hoogopgeleiden veel mogelijkheden krijgen zich bij te scholen. Die laatsten blijven daardoor in trek op de arbeidsmarkt. ‘Dat gat wordt op die manier alleen maar groter.’

Mark Visser promoveert op 6 januari. Hij blijft aan de Radboud Universiteit verbonden als universitair docent.