Ter ere van het honderdjarig bestaan stelden journalisten Paul van den Broek en Bea Ros een boek samen met 101 beelden en verhalen uit de geschiedenis van de Radboud Universiteit. De oude foto's katapulteren ze het heden in, om de universiteit van nu beter te begrijpen.

Jullie boek begint niet bij het begin, maar telt af van 2023 naar 1923. Waarom hebben jullie gekozen voor deze opzet?

Bea: ‘Dat was een idee van de vormgeefster. Toen ze het voorstelde, voelde het zo logisch dat we ons afvroegen waarom we er zelf niet opgekomen waren. We wilden geen historisch boek maken, maar juist de universiteit van nu belichten via beelden en verhalen uit het verleden.’

Paul: ‘Daarom hebben we voor elk jaartal geprobeerd om een beeld en verhaal te vinden dat betekenisvol is voor nu. We wilden voorkomen dat het een Wikitekst zou worden. Feiten zijn één ding, maar onze lat lag hoger. We wilden een stem geven aan de beelden, het liefst met een betekenis voor nu.’

Voor de recente foto’s is het nog gemakkelijk om mensen te vinden die je kunt interviewen, was dat bij de oudere foto’s moeilijker?

Paul: ’Dat wisselde. We wilden bijvoorbeeld voor het jaar 1923 graag iemand aan het woord laten die een persoonlijke relatie had bij de oprichting en de missie om katholieke mensen te laten studeren. Die persoon kwamen we per toeval tegen in een ander boek, Missievaders van Mar Oomen. Ergens in dat boek schreef ze dat haar oma een van de eerste studenten van de Radboud Universiteit was geweest. Puur toeval!’

Bea: ‘De kans dat we iemand zouden vinden die als kind tussen de mensenmassa bij de opening van de universiteit zou hebben gestaan, was heel klein. Daarom zochten we voor dit boek niet enkel naar mensen die direct betrokken waren bij  een foto, maar ook naar manieren om de foto van toen te katapulteren naar het heden. Zo hebben we in 1926 een foto van het Piusconvict: een huis voor priesterstudenten. Dat is niet meer van deze tijd, dus hoe kunnen we dit idee weer betekenisvol maken? Zo kwamen we op het idee om een van de weinige monniken die nu nog op de campus rondloopt, Thomas Quartier, commentaar te laten geven op de foto. Voor hem verbeeldt zo’n studentenhuis een ideaal van een academische gemeenschap: niet alleen een plek waar studenten woonden, maar ook een plek waar ze zich samen bezinnen op het leven. Thomas concludeert dat de universiteit het idee achter zo’n plek best weer in ere zou mogen herstellen.’

Zit er een rode draad in de verhalen?

Paul: ‘We waren er niet naar op zoek, maar we merkten wel tijdens het schrijven dat in de optelsom van de stemmen een klankkleur herkenbaar werd. Noem het engagement, een soort van missionaire energie: we willen van betekenis zijn.’

Bea: ‘Als je dat zo zegt, klinkt het alsof we haast de slogans van de universiteit herhalen. Dat is helemaal niet de bedoeling, maar de boodschap Meer dan studeren alleen vat wel goed samen wat wij aantroffen. Veel mensen benoemden dit letterlijk tijdens de interviews.’

Paul: ‘Achter andere slogans als Je bent nodig of Significant Impact kun je denken: “Daar zit een slim marketingbureau achter.” Maar het is meer dan dat, er zit écht diepte in. Die rode draad maakte uiteindelijk onze selectie van foto’s en verhalen toch minder willekeurig.’

Hoe hebben jullie deze 101 beelden geselecteerd?

Bea: ‘We zijn begonnen met een selectie van 101 beelden, maar daarvan zijn er hooguit 30 à 40 overgebleven. Soms bleek het jaartal bij de foto niet te kloppen, soms kwamen we tot de conclusie dat een andere foto beter paste in het geheel. Daarnaast was het een eis dat alle faculteiten erin voor zouden komen en dat we ons op allerlei velden zouden richten: onderwijs, onderzoek, studentenleven, stad, enzovoort. Dat maakte het tot een flinke legpuzzel. Daardoor zullen sommige bekende personen niet in de legpuzzel voorkomen. Dat is niet erg. We streefden niet naar een compleet beeld, maar naar een mozaïek van gevarieerde verhalen.’

Paul: ‘Met Leon Wecke (medeoprichter van het CICAM, red.) was dat overigens wel zo. Ik zat op een terras en iemand vroeg me hoe Leon Wecke in het boek zou komen en ik dacht: “Shit. Leon Wecke. Vergeten.” Hoewel hij in het boek voorkomt, zou het ook zonder hem kunnen. Dat klinkt oneerbiedig, maar het mozaïek dat we gemaakt hebben steunt niet op enkele bijzondere figuren uit de geschiedenis van de universiteit.’

Hebben jullie iets ontdekt wat jullie nog niet wisten?

Paul: ‘Dat de eerste rector en medeoprichter, Jos. Schrijnen, eigenlijk volledig is vergeten. Toen we een foto van zijn grafmonument troffen wilden we dat gaan bekijken. Maar er was niets over van het monument van de man die bij zijn overlijden ‘een bouwer van een machtige katholieke cultuur’ werd genoemd. Voor een groots man, die een universiteit oprichtte, wachtte enkel nog de vergetelheid. Dat greep me aan. De boodschap van deze ontdekking vond ik wel weer mooi: vergetelheid is een geruststellende les in nederigheid. We zijn allemaal passanten.’

Bea: ‘Over sommige mensen in ons boek zijn al boeken volgeschreven, wat kunnen wij daar nog aan toevoegen? Moeten we de theologie van Schillebeeckx nog eens gaan duiden? Nee, we kozen voor een persoonlijke kijk op de beroemde theoloog door zijn voormalig secretaris. In dat verhaal schuilt ook een zekere ‘ontheiliging’ van de man: de secretaris vertelde bijvoorbeeld dat Schillebeeckx nooit nee kon zeggen en veel te omslachtig schreef. Tegelijkertijd duidt dat persoonlijke zijn theologie op een heel authentieke manier. Je begrijpt zijn theologie door de man te kennen.’

Het thema van het lustrum is ‘Van betekenis’. Wat heeft de universiteit de afgelopen eeuw betekend?

Bea: ‘Dat deze universiteit mensen trekt die meer dan enkel een papiertje willen halen. Uiteraard lopen er ook studenten rond voor wie dat papiertje het enige doel is, maar voor wie meer wil dan dat, is de Radboud Universiteit zeker een plek om je maatschappelijke betrokkenheid te ontwikkelen. Het is meer willen zijn dan een diploma- of een publicatiefabriek.’

Paul: ‘Toen de universiteit werd opgericht waren er weinig kansen voor katholieken om door te dringen tot de hoogste regionen van bestuurlijk Nederland. De katholieke emancipatie, waar het ooit mee begon, is zeker geslaagd. De ingezamelde kwartjes en dubbeltjes zijn niet voor niets geweest.

‘Maar de echte betekenis van de Radboud Universiteit is dat we voortdurend nieuwe invullingen voor die oorspronkelijke betekenis zoeken. Zie ook weer de recente dialoogsessies over ’Wie zijn wij? Wat is de actuele  betekenis van die “K” in de (statutaire) naam ‘Katholieke Universiteit Nijmegen’? In feite is dat al de waarde van die “K”: we zijn ons bewust van die oorspronkelijke missie en die willen we weer betekenisvol maken in het nu. Het is eerder het zoeken dan het vinden. In de geschiedenis zijn er vaker van zulke dialoogsessies georganiseerd, juist het praten daarover, zonder de dwang van conclusies, is betekenisvol.’

Welk verhaal biedt de grootste les voor de problemen van nu?

Paul: ‘Het verhaal met Hans van Uden zie ik als een mooie spiegel: hij was een notoir langstudeerder, volgde meerdere studies, die hij weer onderbrak om naast zijn studie activiteiten te ontplooien. We hebben een mond vol over ‘meer dan studeren’, maar dan moet daar wel gelegenheid voor zijn. De studiedruk en stress van nu legt menig student beperkingen op voor verdere ontplooiing. Heel zonde.’

Bea: ‘Ik kies voor Victor Westhoff, de man die een wetenschappelijke basis onder natuurbeheer en -bescherming legde. Hij benadrukte het belang van het ecosysteem, een begrip dat ook buiten natuurbeheer van betekenis is:  om te overleven hebben we elkaar nodig en moet de boel in evenwicht blijven.’