‘Wetenschap leeft van het onvoorspelbare, maar daarvoor is steeds minder ruimte.’ Hoogleraar geschiedenis Peter Raedts schetste gisteren in een debat over ‘passie en vorming’ een somber beeld van de hedendaagse universiteit. De – ook door hem noodzakelijk geachte – controles op onderwijs en onderzoek zijn te ver doorgeschoten. Peter Raedts verzorgde gisterenavond in een zaaltje voor ruim vijftig toehoorders, onder wie verrassend veel studenten, het startschot van een avond over publicatiedruk, opgevoerde outputcontroles en een bureaucratie die de wetenschapsbeoefening in een houdgreep neemt. ‘Drie keer ben ik in mijn leven onderworpen geweest aan systemen waarin nadenken niet werd beloond en uitgangspunten als vanzelfsprekend werden gesteld’, zei Raedts. Hij noemde het katholicisme van zijn jeugd, de marxistische invloed op de universiteit in de jaren zestig en zeventig én de hedendaagse bureaucratie. Vrijheid De ‘derde aanval’ op de vrijheid van denken heeft volgens Raedts de universiteit al een aantal jaren in haar greep. ‘Alles wat er is, moet tegenwoordig worden vervat in formules. Alles moet gekwantificeerd worden, anders bestaat het niet. Ze proberen het ongrijpbare in hun greep te krijgen.’ In het opstellen van onderzoeksprogramma’s zit volgens hem het resultaat er steeds vaker al ingebakken. Het teamwerk waaraan nu ook alfa’s worden onderworpen, is een laatste voorbeeld van disciplinering. Dat controles nodig zijn snapt Raedts ook wel. ‘Maar geef mensen de vrijheid te onderzoeken wat ze willen.’ Dik boek In het debat gisteren kwam het puntensysteem aan de orde op basis waarvan onderzoekers worden afgerekend, en de ‘trackrecords’ die een grote rol spelen bij de subsidietoekenning. Zo’n systeem vermaalt het vermogen om een geleerd en dik boek te schrijven, zo luidde het. Raedts zelf verraste in september vorig jaar met een inmiddels veel bejubeld boek over de middeleeuwen. ‘Maar in eerste instantie werd het me verboden’, onthulde hij gisteren. ‘Ze dreigden me onderzoekstijd af te nemen als ik ermee doorging’, mopperde hij na afloop. Pas na fel verweer kreeg de hoogleraar zijn zin.‘Als senior kon ik de rug recht houden en vrijheid bevechten, jonge onderzoekers moet ik toch adviseren om aan hun publicaties te werken.’ Gewin Ook Floris Rutjes, hoogleraar chemie, hekelde gisteren de ‘bureaucratie die steeds meer de overhand krijgt’. Daar komt de voorwaarde van maatschappelijk gewin tegenwoordig nog bovenop. Rutjes verhaalde over een onderzoeksaanvraag die vooral op economisch belang werd beoordeeld, ‘en waarin het onderzoeksbelang ondergeschikt was geworden’. Vanuit de zaal hekelde hoogleraar economie Eelke de Jong het topsectorenbeleid, dat het bedrijfsleven sinds vorig jaar een stevige vinger in de pap geeft. ‘Alle voorstellen moeten nu in die richting worden geschreven, voor onderzoek dat ik eigenlijk wil doen is steeds minder geld.’ Laf Hoop was er gisteren ook. Door mee te veren met de bureaucratische krachten kun je links en rechts je eigen doelen verzilveren, zei Rutjes. ‘Opstandigheid tegen het systeem kost veel extra energie. Dan zet ik liever op z’n tijd de gewenste vinkjes op een formulier. Tja, een beetje laf is dat wel.’ Raedts vestigde zijn hoop op de mensen die hoe dan ook niet met zich laten sollen.‘Onderzoekers zullen altijd manieren vinden om het systeem te slim af te zijn.’ / Paul van den Broek