Hoogopgeleide migranten met een goede baan valt het leven in Nederland soms meer tegen dan mensen met een lage sociaal-economische status. Gevoelens van sociale uitsluiting zijn een van de redenen voor deze ‘integratieparadox’, ontdekte promovenda Nella Geurts.

Een van de migranten uit Turkije die Nella Geurts (28) voor haar promotieonderzoek sprak vertelde dat hij door zijn nieuwe baas rondgeleid werd op kantoor. Die wees hem op de speciale gebedsruimte die ze hadden. De impliciete boodschap: handig voor jou, want je zult wel moslim zijn. Geurts: ‘Maar hij was helemaal niet gelovig, en voelde zich door deze ervaring juist minder geaccepteerd. Zijn nieuwe baas had blijkbaar allemaal onjuiste stereotiepe aannames over hem.’

Door dit soort subtiele vormen van sociale uitsluiting voelen hoogopgeleide migranten die recent naar Nederland kwamen zich soms minder welkom hier, concludeert Geurts in haar proefschrift, dat ze vandaag verdedigt. ‘Die oorzaak van de integratieparadox was nog niet eerder bekend’, zegt ze.

Integratieparadox?

‘Dat is het fenomeen dat migranten met een hoge sociaaleconomische positie – denk aan een hoge opleiding en baan – zich hier minder snel thuis voelen dan migranten met lagere posities. Theoretisch zou je het omgekeerde verwachten: als je je leven in je nieuwe land sociaaleconomisch op de rit hebt, is het makkelijker nog verder te integreren.’

Ervaringen met sociale uitsluiting zijn hier mogelijk een oorzaak voor, zegt u in uw proefschrift. Hoe zit dat?

‘Ik heb vragenlijsten geanalyseerd van migranten uit diverse herkomstlanden, en diepte-interviews gedaan met 32 hoogopgeleide migranten uit Turkije. Dat zijn bijvoorbeeld mensen die daar niet meer wilden wonen uit onvrede met de politieke en economische situatie. Veel van hen kwamen hierheen met het beeld van Nederland als een progressief en tolerant land. Als je dan stereotiep benaderd wordt – “als Turk ben je vast moslim”, bijvoorbeeld – dan valt dat tegen. Het is niet leuk om op Instagram foto’s te zien van de bedrijfsborrel waar je niet voor uitgenodigd was, omdat men dacht dat je toch nee zou zeggen vanwege een geloof dat je helemaal niet aanhangt.’

Is dat niet juist een vorm van rekening houden met iemand die uit een andere cultuur komt?

‘De intenties kunnen zeker goed zijn geweest. Maar het is belangrijk dat je je bewust bent van hoe zo’n opmerking kan overkomen. De valkuil is dat je dingen gaat invullen over iemand anders en diegene in een hokje plaatst. Wat migranten nodig hebben, vertelden ze mij, is dat hun gewoon gevraagd wordt of ze meegaan naar zo’n borrel. Dan voelen ze zich er meer bij horen.’

Waarom ervaren laagopgeleiden deze problemen minder?

‘Vaak werken zij in een andere context, waar ze minder in contact komen met mensen zonder migratieachtergrond. Daardoor is de kans op negatieve ervaringen kleiner. Ook hebben zij vaak minder vaak hoge verwachtingen van het leven en de economische mogelijkheden hier, weten we onder andere uit eerder onderzoek. Met zo’n insteek valt het minder snel tegen.’

Was dit allemaal nog niet bekend?

‘Nee. Eerder onderzoek wees vooral op discriminatie tegenover de etnische groep als oorzaak van de integratieparadox. Dat ervaren hoogopgeleide migranten óók, bijvoorbeeld op de woningmarkt. Maar dat heeft bij deze groep recente migranten minder invloed op de mate waarin ze zich hier op hun plek voelen. Zij zien zichzelf namelijk vaak veel minder als onderdeel van een etnische groep dan bijvoorbeeld migranten die in de vorige eeuw naar Nederland kwamen als gastarbeider en de tweede generatie. Daardoor betrekken recente migranten discriminatie jegens Turkse Nederlanders niet snel op henzelf.’

‘Voor sommige migranten doen nationale identiteiten er minder toe’

‘Ook wereldburgerschap is een mogelijke oorzaak van de paradox. Voor sommige migranten doen nationale identiteiten er minder toe. Zij voelen zich eerder onderdeel van een globale gemeenschap, en daardoor voelen ze zich minder thuis in Nederland. Deze groep verkeert vaak in een internationale omgeving, zowel op het werk als privé. “Ik merk eigenlijk alleen in de Albert Heijn dat ik in Nederland ben”, vertelde een van hen. Ook spreken ze vaak liever Engels dan Nederlands, omdat ze zich dan serieuzer genomen voelen.’

Waarom is het belangrijk inzicht te krijgen in de integratieparadox?

‘Als mensen teleurgesteld raken nadat ze hierheen zijn gekomen, kan dat doorwerken in hun welzijn en werkprestaties. Ze gaan bijvoorbeeld minder werken of investeren daar minder in. Je ziet ook dat ze eerder vertrekken naar andere wereldsteden als Londen of Parijs. Dat is jammer voor de kenniseconomie en de investeringen die Nederland doet om deze hoogopgeleide migranten aan te trekken.’

‘Als overheid kun je hier gerichter beleid op voeren en ook niet-migranten hierbij betrekken. Het is wat dat betreft belangrijk te beseffen dat alléén discriminatie tegengaan onvoldoende is om deze migranten zich thuis te laten voelen. Er zijn veel meer vormen van uitsluiting dan op straat uitgescholden worden.’