Welke 160.000 mensen stonden aan de wieg van het katholiek onderwijs in Nederland? Het Katholiek Documentatie Centrum zoekt tientallen vrijwilligers om mee te helpen de handtekeningenactie van 1878 te ontsluiten, de kiem van de oprichting van de Nijmeegse universiteit in 1923.

Protestanten en katholieken stonden in 1878 pal naast elkaar in hun actie voor het bijzonder onderwijs is Nederland. Weliswaar konden er christelijke en protestantse scholen worden opgericht, maar de overheid droeg daar geen cent aan bij. Dat veranderde pas met het nog steeds veel besproken artikel 23 in de Grondwet, precies honderd jaar geleden.

‘De handtekeningenactie van 1878 heeft voor veel ophef gezorgd’, zegt Hans Krabbendam, directeur van het Katholiek Documentatiecentrum KDC, verbonden aan de Radboud Universiteit. ‘Er kwam een soort volksbeweging tot stand, waarbij in katholieke kring ook kranten als De Tijd en De Maasbode het voortouw namen. De uiteindelijk 160.000 katholieke ondertekenaars hebben samen met deze twee dagbladen de weg geëffend voor een levensvatbaar katholiek onderwijsveld’, zegt Krabbendam.

Vrije Universiteit

Inmiddels is onder hoede van de Vrije Universiteit een begin gemaakt met de ontsluiting van de ruim 300.000 protestantse handtekeningen. Voor het uitpluizen van de ruim 160.000 handtekeningen van katholieke huize verwacht Krabbendam enkele tientallen vrijwilligers nodig te hebben. Die kunnen zich melden via het platform voor crowdsourcing Vele Handen.

‘De Nijmeegse universiteit was het sluitstuk van de katholieke emancipatie’

Als het werk is gedaan, kan iedereen raadplegen wie in eigen familie een handtekening heeft gezet, en waar in Nederland de ondertekenaars woonden. Er komt een kaart met stippen voor elke handtekening, wat een regionale vergelijking oplevert met de protestantse actie. ‘De katholieken liggen veel meer geconcentreerd in zuidelijk Nederland’, weet Krabbendam. ‘De protestante actie was vooral sterk in de bible belt.’

Emancipatie

Nijmeegse historici gaan met de resultaten aan de slag voor verder onderzoek, bijvoorbeeld naar de invloed van de handtekeningenacties op latere religieuze organisaties. Ook interessant noemt Krabbendam de snelle oprichting van de VU in 1880, slechts twee jaar na de handtekeningenactie. De eerste katholieke universiteit moest wachten tot 1923. ‘De Nijmeegse universiteit was het sluitstuk van de katholieke emancipatie, de VU juist het begin van die van de protestanten. Dat verschil is stof voor nader onderzoek.’

Ook zou Krabbendam graag uitpluizen of er ook vrouwelijke ondertekenaars op de lijst staan. Bij de protestanten mocht iedereen tekenen, bij de katholieken alleen de ‘gezinshoofden’. ‘Maar ongetwijfeld zijn er vrouwen geweest die ook als ze geen gezinshoofd waren, hebben getekend. Wie waren dat? En dan is het leuk om te achterhalen of dat misschien je overgrootoma is geweest.’