Vrouwen verschijnen veel minder in nieuwsmedia dan mannen, blijkt opnieuw uit onderzoek. Radboud-medewerkers Bernadette van Dijck en Garjan Sterk doen al 25 jaar onderzoek naar de representatie van vrouwen in de media. ‘Soms word ik er echt heel moe van.’

Op 29 september zaten in 120 landen onderzoekers en vrijwilligers tegelijk voor de televisie of laptop. Allemaal telden ze hoeveel vrouwen, mannen of non-binaire personen verschenen in hun nationale nieuwsmedia, zowel op tv, online als in de krant. Ook turfden ze of daar personen van kleur bij zaten. De telling gebeurde in het kader van het Global Media Monitoring Project, van de organisaties Women Inc. en Free Press Unlimited. Ook Radboud-medewerkers Bernadette van Dijck en Garjan Sterk zijn bij dit onderzoek betrokken, dat sinds 1995 elke vijf jaar plaatsvindt. Van Dijck werkt bij het Radboud Centrum Sociale Wetenschappen en Sterk is de coördinator van Radboud Gender & Diversity studies.

‘Vrouwen zijn altijd de afwijking, nooit de norm’

Afgelopen week werden de cijfers van dit jaar bekend. Het percentage vrouwen in de media is in Nederland deze keer vastgesteld op 26 procent. ‘Eigenlijk beweegt het percentage vrouwen zich in alle landen tussen de 18 en 25 procent,’ vertelt Sterk. ‘We zien weleens uitschieters, zoals in 2010 in Nederland. Toen kwamen we op 33 procent uit, maar dat was omdat op de dag van de steekproef veel nieuws was over een nieuw vaccinatieprogramma tegen baarmoederhalskanker.’ Op televisie waren toen veel verpleegkundigen, moeders en dochters te zien.

Afwijking

Sterk en Van Dijck ontmoetten elkaar in 1999, vertellen ze. ‘We werkten toen bij Bureau Beeldvorming, een organisatie die de representatie van de samenleving in de media onderzocht,’ zegt Van Dijck. Vier jaar eerder, tijdens de vrouwentop in Beijing, was het initiatief genomen voor een wereldwijd onderzoek naar vrouwenrepresentatie in de media. ‘Wij sloten ons daar in 2000 bij aan,’ zegt Sterk.

Het onderzoek richt zich alleen op nieuwsmedia, waarbij zowel artikelen, televisie-uitzendingen, websites en social media mee worden genomen. De dag waarop de onderzoekers gaan tellen blijft tot het laatst geheim, zodat er geen beïnvloeding kan plaatsvinden. Dit jaar viel de telling op 29 september. Er werden 207 nieuwsitems geanalyseerd. ‘Op deze manier is in kaart te brengen welke keuzes mediaprofessionals maken,’ zegt Van Dijck. ‘Natuurlijk is het maar één dag, maar omdat we het al 25 jaar doen, verschijnt er wel een patroon dat we met nieuwsmedia kunnen bespreken.’

De beperkte representatie van vrouwen en personen van kleur is namelijk een groot probleem, zeggen de onderzoekers. ‘Je kan niet zijn wat je niet kan zien’, citeert Sterk de activist Marian Wright Edelman. Als media een expert nodig hebben, kiezen ze slechts in 23 procent van de gevallen voor een vrouw en maar in 4 procent van de gevallen voor een persoon van kleur, stelt het rapport. ‘Als vrouwen nooit als expert naar voren worden gebracht, wordt de stap voor jonge meisjes erg groot om een carrière in bijvoorbeeld de wetenschap te kiezen,’ zegt ze. ‘Je bent dan altijd de afwijking, nooit de norm.’

Familie

Soms moeten ze een beetje lachen om de resultaten, vertellen Van Dijck en Sterk, maar wel als een boer met kiespijn. ‘Het is zo duidelijk wat er gebeurt en toch weten we het niet te veranderen. Dan zie je weer zo’n tafel vol mannen praten over het nieuws, dat zeker ook vrouwen aangaat. Daar kan ik soms wel moe van worden,’ zegt Sterk. ‘Een vraag die een man bijna nooit krijgt, maar een vrouw veel vaker, is bijvoorbeeld: “hoe combineer je je werk nou met kinderen?”,’ zegt ze. ‘Mannen worden ook zelden gepresenteerd als “de man van”. In artikelen van vrouwen wordt de partner veel vaker genoemd, in 16 procent van de gevallen wordt er gerefereerd aan haar familie, telden we dit jaar. Bij mannen is dit 4 procent.’

Het is voor nieuwsmedia interessant om eens met deze loep naar hun eigen werk te kijken, zegt Van Dijck. ‘De organisaties Women Inc. en Free Press International doen dit ook samen met de media.’ En het gaat dan niet alleen om het aantal vrouwen of personen van kleur dat je naar voren brengt, maar ook om wat je hun vraagt.

De stereotypen zitten diepgeworteld, vult van Dijck aan. Maar dat betekent niet dat individuele nieuwsmedia er niets aan kunnen doen. ‘Op iedere dag kun je veel meer vrouwen aan het woord laten, als je maar even iets verder kijkt’, stelt ze. Er zijn ook media die het beter doen dan andere. ‘Het Parool en Trouw, bijvoorbeeld.’ Volgens de meest recente monitor was in de representatie van vrouwen respectievelijk 45 en 40 procent, waar De Volkskrant en NRC maar 17 en 18 procent haalden.

Genuanceerd

Het waarom van deze verschillen valt niet onder het onderzoek. Sterk en Van Dijck kunnen hier vooral naar raden. ‘Het patriarchaat, zou ik bijna zeggen,’ zegt Sterk lachend. ‘Maar dat is ongrijpbaar.’ Wat de onderzoekers wel als verklaring zien, is dat vrouwen nog vaak verantwoordelijk zijn voor de meeste zorg- en huishoudtaken. ‘Dan moet je, als je bijvoorbeeld wordt uitgenodigd voor een praatprogramma, dus kiezen tussen kinderen, huishouden, academisch werk en televisie,’ zegt ze. ‘Terwijl je mannelijke collega misschien alleen moet kiezen tussen academisch werk en de televisie.’ Ook schuiven vrouwen vaak een mannelijke collega naar voren, zegt Van Dijck. ‘Daarnaast zegt mijn intuïtie dat vrouwen ook vaker een genuanceerde mening uiten. Dat maakt ze misschien een minder populaire tafelgast.’

‘Media moeten verder kijken’

Waar Van Dijck en Sterk het project de afgelopen edities leidden, wordt het nu tijd voor een jongere generatie, zeggen ze. ‘We hebben dit jaar samengewerkt met Anna Gorter, die eerst een student van mij was hier aan de RU, en met Else Gijssen,’ vertelt Van Dijck. ‘Zij gaan er nu mee verder. Daarnaast werken er heel veel vrijwilligers mee, die nu ook alle data in de centrale database gaan verwerken.’ Ze hoopt dat de cijfers in de toekomst gaan veranderen. ‘Want nu zitten we op hetzelfde niveau als toen ik me in 1985 met dit onderwerp bezighield. Toen waren mijn huidige studenten nog niet eens geboren.’