Volgende week begint het Nijmeegse wetenschapsfilmfestival InScience. In een korte serie blikken we vooruit op het programma. Met vandaag Radboud-primatoloog Edwin van Leeuwen over 'Jane', een film over de inmiddels 83-jarige Jane Goodall, die wereldfaam verwierf met haar onderzoek naar apengedrag in de Afrikaanse wildernis.

Er zijn wel wat overeenkomsten tussen Jane Goodall en Edwin van Leeuwen, die als primatoloog is verbonden aan het Max Planck Instituut in Nijmegen. Beiden zijn via een zijdeur het apenonderzoek binnengekomen, zijn verzot op apenobservaties in het wild, en zowel Edwin als Jane betraden de Afrikaanse wildernis zonder aanvankelijk al te veel wetenschappelijke bagage. ‘Onbevangenheid is belangrijk’, zegt Van Leeuwen. ‘Dan kun je zonder al te veel vooringenomenheid observeren wat de natuur allemaal te bieden heeft.’

Jane Goodall werd als secretaresse van de vermaarde Louis Leakley in het apenonderzoek geloodst, Van Leeuwen heeft een achtergrond in de geestelijke gezondheidszorg en raakte geïntrigeerd in de evolutie van gedragsregels. Goodall werkte aanvankelijk in Kenia, Van Leeuwen deed zijn kennis op door observatie van chimpansee-kolonies in een opvangcentrum in Zambia. We moeten de romantiek van de wildernis niet overdrijven, zegt Van Leeuwen. ‘Het is er erg heet en er gebeurt op zo’n dag in zo’n kolonie de meeste tijd erg weinig, dus spannend is het niet.’

Observaties

Niet spannend, wel leerrijk, blikt Van Leeuwen terug op zijn jarenlange observaties in Zambia. Een voorname les is dat de verschillen tussen de individuen groter zijn dan de overeenkomsten. Hij wijst op de valkuil de chimpansee als een soort te zien, met gelijk gedrag. ‘Er is ook wel gedrag dat elk individu vertoont, zoals vlooien, maar de verschillen zijn groot. Dé chimp bestaat niet, net zoals dé Nederlander niet bestaat.’

Van Leeuwen wijst op de mannetjes in de kolonie die de vrouwtjes pesten, en elke dag opnieuw hun plek op de apenrots bevechten. Een globaal beeld, waarschuwt hij. ‘Er zijn ook rustige mannetjes en recalcitrante vrouwtjes. Als iemand zegt “Dat is toch de soort die elkaar dag in dag uit de tent uitvecht”, dan zeg ik: “Als je dit wilt observeren kun je ook naar de mensensoort kijken”.’

Stropers

Inmiddels zijn steeds meer apensoorten in het wild een bedreigde soort, ook de chimps in Afrika. Is Jane Goodall met haar niet aflatende propaganda voor de apen een zege of een bedreiging voor de soorten? Ze heeft de wildernis publiek gemaakt en zo de weg gewezen naar de apen, ook voor slechteriken zoals stropers. Van Leeuwen erkent de twee zijdes van de medaille, maar noemt het werk van Goodall – en ook weer deze nieuwe film – toch een zege. ‘Dit bevordert het bewustzijn over de bedreigde leefgebieden.’

InScience Festival is van 7 tot en met 11 november. Hoofdthema is dit jaar kunstmatige intelligentie, maar niet de gehele programmering valt daaronder.  De film Jane draait op 9 november om 21.30 uur in LUX.