Eigenlijk is het een wonder dat de Radboud Universiteit de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd. Bijna al haar gebouwen lagen in puin. Studenten en docenten zochten hun toevlucht in provisorisch ingerichte gebouwen, zoals de Sint Annastraat 22, tegenwoordig een studentenhuis. Historici Jan Brabers en Lennert Savenije brachten een bezoek aan de bewoners.

Als er een plek is die symbool staat voor de wederopstanding van de universiteit na de Tweede Wereldoorlog, is het Sint Annastraat 22. Historici Jan Brabers en Lennert Savenije – die beiden veel onderzoek hebben gedaan naar de universiteit tijdens de Tweede Wereldoorlog – staan op deze dinsdagavond voor het statige studentenhuis en bellen aan. De bewoners verwachten het bezoek en de historici stappen nieuwsgierig binnen.

‘Dit wás praktisch de universiteit’, vertelt Savenije aan de studenten en recent afgestudeerden, in de brede hal van hun huis. Hij vertelt over het ruimtegebrek waaraan de universiteit leed nadat de binnenstad van Nijmegen grotendeels was verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog. Nog voordat die ten einde was, al in januari 1945, werd Sint Anna 22 geopend als noodsociëteit: studenten en hoogleraren kwamen er samen voor studie. Later werden er ook de eerste colleges weer gegeven.

Lot van een frontstad

In september 1944 is Nijmegen officieel bevrijd, maar de inwoners van de stad worden nog maandenlang dagelijks bestookt met granaten en artillerievuur. De geallieerde troepen, die vanuit Zuid-Nederland zijn opgerukt, zijn gestuit en Nijmegen ondergaat maandenlang lijdzaam het lot van een frontstad.

‘Als je de foto’s uit de tijd ziet, dan schrik je’, vertelt historicus Jan Brabers. ‘De hele stad lag in puin. Dat kun je je nu niet meer voorstellen.’ Het Amerikaanse bombardement in februari 1944 bracht al grote schade aan, en de gevechten om de stad later dat jaar kwamen daar bovenop.

De universiteit, toentertijd nog op verschillende plekken in de binnenstad gehuisvest, werd zwaar getroffen. Het hoofdgebouw, aan het Keizer Karelplein, veranderde in een zwartgeblakerde ruïne. De benedenstad, waar onder meer de bibliotheek stond, bleef ernstig gehavend achter. Van het Psychologisch Laboratorium aan de Vondelstraat stond alleen nog een stuk buitenmuur overeind.

Savenije vertelt dat veel van de universiteitsgebouwen waarschijnlijk ten prooi vielen aan terreur van Duitse soldaten of leden van de Hitlerjugend, die een spoor van vernieling en brandstichting door de Nijmeegse stad trokken. ‘Eigenlijk is het een wonder dat de Katholieke Universiteit de Tweede Wereldoorlog heeft overleefd.’

Boy de Kat

Nadat de geallieerden Nijmegen in september 1944 hadden bevrijd, werden de tentamens en examens mondjesmaat weer hervat – voor het eerst sinds de universiteit haar deuren in 1943 sloot. De hoogleraren wilden daar eigenlijk nog niet aan vanwege loyaliteitsgevoelens met andere universiteiten, die nog niet waren bevrijd. ‘Maar de minister van onderwijs drukte de universiteit vanuit Londen op het hart om studenten weer te laten afstuderen’, zegt Brabers. ‘Dat was in het landsbelang.’

De allereerste student die de eer ten deel viel om examen af te leggen in bevrijd Nederlands gebied, was Cornelis Hendrikus de Kat, roepnaam Boy. Hij legde op 25 oktober zijn doctoraal examen rechtsgeleerdheid af. Dat is vrijdag precies 75 jaar geleden. Je zou kunnen zeggen dat zijn afstuderen inderdaad in landsbelang was, omdat De Kat zich direct na de oorlog als adjunct-secretaris van het Nijmeegse tribunaal bezig ging houden met de berechting van NSB’ers.

Brabers: ‘Dat in de chaos van 1944 deze student als eerste afstudeerde was hoopgevend en symbolisch – gericht op de toekomst en op de wederopbouw, terwijl de rest van het land de Hongerwinter nog stond te wachten.’

Brabers drukt de huidige bewoners van de Sint Anna 22 op het hart dat hun huis in die periode eveneens een belangrijke rol speelde voor de heropbouw van de universiteit. Dat hun huis een bijzondere geschiedenis heeft wisten de studenten al wel – er ligt immers een tegel van de universiteit in de stoep voor het huis. Daarop staat dat het gebouw als noodlocatie diende voor colleges, en daarna in gebruik werd genomen als ‘meisjeshuis’ – leden van de Meisjesclub, de vrouwentak van studentencorps Carolus Magnus, hadden hier vanaf 1947 hun thuisbasis.

Vanwege de tegel nemen willekeurige voorbijgangers het huis nog weleens belangstellend in zich op. ‘Kunnen wij ze nu mooi het hele verhaal vertellen’, grapt bewoner Jeroen.

Vrijdag 25 oktober is het symposium ‘Radboud bevrijd, afstuderen in een frontstad‘ in Museum Het Valkhof. Sprekers zijn onder anderen Jan Brabers en Lennert Savenije. Tevens is het mogelijk om daar de educatieve escape room van de Radboud Universiteit te bezoeken, die in het teken staat van de Tweede Wereldoorlog.