De wereldwijde coronacrisis is uniek in de geschiedenis. En dus interessant voor wetenschappers. Hoe kijken Nijmeegse onderzoekers vanuit hun vakgebied naar de situatie? In deel 5 van deze serie Science & corona reflecteert rituelenonderzoeker Thomas Quartier op het belang van ijkpunten in de dagindeling en op wat het betekent om in quarantaine te zitten.

In de St. Willibrordsabdij in Doetinchem wordt ook aan social distancing gedaan, zegt ritueelwetenschapper Thomas Quartier via Skype. ‘Wij leven hier met elf monniken, dat is een kleine gemeenschap. Op dit moment ontvangen we geen gasten, waardoor we onszelf en hen beschermen. In huis houden we 1,5 meter afstand, ook tijdens de vieringen in de refter, de eetzaal van het klooster.’

Als monnik-wetenschapper noemt Quartier zich ervaringsdeskundige op het gebied van quarantaine. De regels die mensen nu opgelegd krijgen, lijken op het leven van een kloosterling, valt hem op. ‘Met het verschil dat wij kloosterlingen vrijwillig in quarantaine gaan en aan social distancing doen. Het woord klooster komt trouwens van het Latijnse woord claustrum, wat vrij vertaald lockdown betekent. En monnik komt van het Griekse monos, de eenling.’

Scharniermomenten

Volgens Quartier, naast monnik ook onderzoeker naar rituelen aan de Radboud Universiteit, is de coronacrisis een uitgelezen kans voor mensen om beter met rituelen te leren omgaan. ‘In het dagelijkse leven markeren wij onze tijd in kleine en grote rituele handelingen’, zegt hij. ‘In het klooster geven gebedsvieringen structuur en betekenis aan het leven, maar ook daarbuiten maken mensen veel scharniermomenten mee. Denk aan de dagelijkse rit in de trein of de koffie die je met collega’s drinkt.’

Om niet helemaal weg te glijden in de tijd, hebben mensen volgens Quartier die momenten nodig. ‘De moderne flexibele mens –  een begrip uit de sociologie –  heeft het idee dat hij altijd alles moet kunnen en willen. Als er ineens veel restricties zijn, en dagelijkse gewoontes wegvallen, schieten mensen in paniek. Nieuwe scharnierpunten kunnen die paniek wegnemen.’

Quartier heeft daartoe verschillende suggesties. Mensen kunnen nu zelf meer stilstaan bij hoe ze hun dag willen indelen. Dat kan op verschillende manieren: door op vaste tijdstippen te gaan wandelen, te eten of de kinderen in bed te stoppen. ‘Daar bewust mee omgaan, is het begin van de ritualisering van je dagritme.’

De monnik verwijst naar de woorden van de Nederlandse predikant en dichter Jan Wit:

Wie de getijden verwaarloost

wordt door het getij overspoeld.

Wat dat betekent? ‘Wie zijn ochtend, middag en avond niet goed markeert, zinkt weg in een zee van tijd’, zegt Quartier. ‘Sta erbij stil dat je je ochtenden kunt beleven op de manier die je zelf wil en dat je je geen zorgen moet maken als je de bus mist en te laat op het college komt.’

Contrastervaringen

Volgens Quartier zie je bij crisissen als deze vaak een vlucht naar religie, omdat mensen de touwtjes niet langer in handen hebben. ‘Mensen zoeken antwoorden op de vragen hoe de coronacrisis ontstaan is, hoe ze ermee moeten omgaan en welke betekenis ze eraan moeten geven.’

Quartier verwijst naar de Nijmeegse theoloog Edward Schillebeeckx (1914-2009). ‘Hij noemde dit soort situaties contrast-ervaringen: die leiden altijd tot een openheid voor transcendentie. Dat kan een hang naar religie zijn, maar evengoed het radicaal afwijzen ervan: “Als God het virus gestuurd zou hebben, dan kan hij niet bestaan”. Maar ik zie bij veel mensen een grotere openheid voor religieuze zingeving in de breedste zin van het woord. Het gaat hen er absoluut niet om of het virus nou goddelijk of duivels is.’

‘Het gaat er bij mensen absoluut niet om of het virus nou goddelijk of duivels is’

Dat de katholieke kerk er in de coronacrisis al veel zieltjes heeft bijgewonnen, zul je Quartier dus niet horen zeggen. ‘In de media komen veel gebedsinitiatieven voorbij, zoals een oproep om wereldwijd samen het Onze Vader te bidden op hetzelfde ogenblik. Het lijkt soms alsof heel Nederland een biddend volk is geworden, maar daar heb ik mijn twijfels bij. Kerken hebben altijd snel ingespeeld op dit soort fenomenen, maar als klooster kiezen wij voor een terughoudende aanwezigheid.’