Rijen stonden gisteren voor de kiosken om een Charlie Hebdo te bemachtigen. Philippe van Haute, hoogleraar Filosofie, is deels werkzaam in Parijs en schrijft voor Vox een beschouwing over de nu al veelbesproken nieuwe editie. Die inspireert Van Haute tot de oproep niemand buiten te sluiten, ook geen terroristen. ‘Als je het hier niet zint, rot op’ noemt hij de meest misplaatste reactie van de week.   

Over de aanslag op Charlie Hebdo en een joodse supermarkt vorige week in Parijs is reeds veel geschreven, niet in het minst op sociale media. Ik heb mij zelf ook niet onbetuigd gelaten. Want hoe we ook tegen deze aanslag aankijken, hij confronteert ons allemaal met een aantal cruciale kwesties die het wezen van onze samenlevingen en hun geschiedenissen raken.

Mogen wij echt met alles lachen? Zijn er grenzen aan de spot? De nieuwe Charlie Hebdo zet hier meteen de zaken op scherp. Op de openingspagina een afbeelding van de profeet die een traan plengt. Van Charlie Hebdo kan men niets anders verwachten en het opschrift ‘Tout est pardonné’ maakt hiervan een sterk en ook ontroerend beeld. Over de grondprincipes van laïciteit onderhandelen wij niet, maar wij willen geen haat. Dit spoort volledig met de interviews en hartverscheurende getuigenissen van de overlevenden van het blad die de laatste dagen op Franse televisiezenders te zien waren.

Home grown terrorisme
Dit brengt mij bij een ander punt dat in sommige reacties nogal eens vergeten wordt. Charlie Hebdo was en is geen anti-islamblaadje. Het is integendeel een exponent van een typisch Franse vorm van anarcho-gauchisme. Charb, de hoofdredacteur, hield niet op te herhalen dat hij niet spotte met de islam, maar met islam-extremisten. Ook in het nieuwe nummer wordt niet alleen met moslimextremisten, maar ook met de paus, zuster Emmanuel (‘In de hemel ga ik pijpen’) en vele anderen de spot gedreven (naast ernstige artikelen). Men vraagt zich af: als het dan toch om het ‘anti-islamitisch’ karakter van Charlie Hebdo ging, waren er in Frankrijk dan echt geen andere blaadjes die een vanzelfsprekender doelwit hadden gevormd? Hoe kunnen we deze paradox begrijpen en wat leert hij ons over ons eigen, home grown terrorisme?

Het is voor mij duidelijk: de principes van de republiek zijn niet onderhandelbaar. ‘Je suis Charlie’ betekent, zoals het editoriaal van de nieuwe Charlie Hebdo duidelijk stelt: ‘Je suis la laicité’. Maar is dat het hele verhaal? Zolang we ons tot deze kreet beperken, dreigen we onze eigen blinde vlekken niet te zien. Twee broers met een Algerijnse achtergrond, een man met een Malinese achtergrond. Geboren en getogen in Frankrijk en tot voor enkele jaren toonbeelden van een hedonistische jeugdcultuur (waar niets mis mee is). Hoe is het om als zoon van Algerijnse of Malinese ouders of grootouders op te groeien in het land van de vroegere kolonisator? Hoe is het te leven in het land waarin nog in de jaren zestig tientallen Algerijnse betogers stierven doordat de politie – geleid door een nazi-misdadiger: Papon – hen in de Seine wierp (terrorisme?). Hoe is het te leven in zo’n land, waar je verder uitgesloten wordt, dikwijls geen of weinig kansen krijgt en vervolgens bespot wordt door een goedmenende – laat daar absoluut geen twijfel over bestaan – bende linkse rakkers…. Hoe is dat?

Dit alles rechtvaardigt niets – absoluut niets – en verklaart zeker niet alles. Maar ik heb moeite te geloven dat de woede om de afbeelding van de profeet haar kracht alleen uit religieuze bronnen put. We moeten ons afvragen welke die bronnen zijn en hier een dialoog over willen aangaan, zonder vooroordelen. Misschien is het hiervoor niet te laat. Want dit zijn onze kinderen… Ze horen hier thuis en zijn een product van onze samenleving. Als ze misdaden begaan zenden we hen naar de gevangenis… ‘Als je het hier niet zint, rot op’ was dan ook de meest misplaatste reactie die ik deze week gehoord heb. Die versterkt ongetwijfeld alleen maar het gevoel hier alleen maar gedoogd te worden.

Philippe van Haute is hoogleraar fundamentele filosofie en lid van het Centrum voor hedendaagse Europese wijsbegeerte.