Filosoof Evert van der Zweerde vraagt zich af wat ‘we’ moeten met politieke moorden die op geen enkele manier te rechtvaardigen zijn. ‘Ons eindelijk afvragen waarom er zoveel lone wolves en andere ‘fanatici’ zijn en wat dat, wellicht, met eerdere politieke keuzes te maken heeft.’

De voorloper van Charlie Hebdo werd in 1969 verboden. Ook nu zouden velen een dergelijk tijdschrift graag verbieden. Charlie Hebdo maakt niet alleen ratatouille van radicale politieke islam, maar ook van corrupte politici, pedofiele kardinaals en ultra-rechtse dierenliefhebster Brigitte Bardot. Erdoğan en Poetin, toesnellend om deze terroristische daad te veroordelen, vinden François Hollande maar een watje dat zich als een scooterend Lulletje Rozewater laat wegzetten. Een beetje leider verhindert dat toch?! Wij daarentegen vinden dat je daar tegen moet kunnen. Dat is de kern van het tolerantie-principe: kun je zaken verdragen die je ècht niet leuk vindt?

Heeft dat principe een grens? Nee, wanneer het gaat om grondwettelijk gegarandeerde vrijheid van meningsuiting (met uitzondering van duidelijk aangegeven gevallen als haatzaaien of belediging van het staatshoofd). Ja, wanneer het erom gaat of je alles wat je mag uiten, ook moet uiten. Maar die grens kun je alleen zelf stellen. Uiteindelijk gaat het om de geuite meningen, niet om het feit van hun uiting. Feitelijk hebben we echter juist van die uiting een heilig object gemaakt, net zo heilig als de profeet Mohammed. Het uitgangspunt ‘alles moet kunnen’ heeft ertoe geleid dat iedere mening even nietszeggend wordt en alles een kwestie van ‘perceptie’.

Harde feiten
Dat is onterecht. Er zijn ‘harde’ feiten die niets met perceptie te maken hebben: een doodgeschoten redacteur, een leegbloedende politieagent. Of een spotprent. Dat Charlie Hebdo de profeet Mohammed afbeeldde is een feit; of dat legitieme meningsuiting is of een belediging die de dood verdient, is een kwestie van perceptie. Percepties moeten onderscheiden worden van objectieve, al dan niet strafbare feiten, maar ook van constructies die op die feiten en percepties worden losgelaten. Dat de moordenaars geleid werden door hun perceptie van, enerzijds, spotprenten en, anderzijds, de islam, lijkt een feit. Het is heel iets anders om deze gebeurtenis te duiden als onderdeel van een oorlog tegen de islam als religie (dat is hoe IS het ziet), of van een burgeroorlog tussen moslims en anderen.

Islam is een religie, geen ideologie. Maar van iedere religie kan een ideologie gemaakt worden, dus ook van de islam: islamisme. Het verschil tussen islamiet en islamist is één letter, maar het verschil is verre van ‘academisch’. Er bestaat niet zoiets als een islamitische aanslag, maar wel zoiets als een islamistisch gelegitimeerde aanslag. Als wij ‘Charlie zijn’, dan zijn onze tegenstanders de islamisten die roepen ‘islam is de oplossing’ én de islamofoben voor wie ‘islam het probleem’ is. Beide samen blokkeren de eigenlijke vragen: waarom zijn de Parijse banlieues broedplaatsen van jihadisme? Waarom zijn mensen gevoelig voor de lokroep van IS? Wat hebben Cherif Kouachi en Anders Breivik met elkaar gemeen? Minstens het idee dat alleen radicaal geweld een verondersteld probleem op kan lossen. Dolende individuen.

‘Wat is de vraag?’ vroeg Youp. De vraag is: wat moeten wij, los van of we moslim, christen, ‘niks’ of nog iets anders zijn, met op geen enkele manier te rechtvaardigen politieke moorden? Het antwoord: opsporen, vervolgen, waar mogelijk voorkomen. Maar ook: ons eindelijk afvragen waarom er zoveel lone wolves en andere ‘fanatici’ zijn en wat dat, wellicht, met eerdere politieke keuzes te maken heeft.

Evert van der Zweerde is hoogleraar Politieke filosofie. Deze opiniebijdrage verscheen eerder in De Gelderlander.