Een object, vorm of kleur beschrijven kunnen we allemaal. Geel is de kleur van de zon, rond is de vorm van een bal. Maar hoe beschrijf je een geur, bijvoorbeeld kaneel of koffie? Hoogleraar Taal, communicatie en culturele cognitie Asifa Majid ontdekte iets bijzonders: de Jahai-stam in Azië kan dit omschrijven ontzettend goed. Hoe komt dat?  

Jarenlang dachten wetenschappers dat het onvermogen om geuren te beschrijven te maken had met de manier waarop ons brein georganiseerd is. Maar Asifa Majid, hoogleraar Taal, communicatie en culturele cognitie, ontdekte dat de Jahai, een stam die in delen van Maleisië en Thailand als jager-verzamelaars leven, veel beter in staat zijn om geuren te omschrijven. Sterker nog: ze zijn net zo goed in het omschrijven van geuren als in het omschrijven van kleuren. De taalwetenschapper toont hiermee aan dat het onvermogen om wat je ruikt te benoemen, niet universeel is. Het is geen organisatiefout in ons brein.

‘De Jahai hebben eigen woorden voor geuren, die iedereen kent’

Hoe kan het dat de Jahai hier zo goed in zijn? In haar onderzoek onderzochten Majid en haar collega’s twee culturen die verwant zijn aan de Jahai, maar allebei een andere taal spreken. ‘Verwant, maar toch verschillend. Eén van de groepen leeft, net als de Jahai, als jager-verzamelaars, terwijl de andere groep op kleine schaal landbouw bedrijft’, legt Majid uit. ‘Door deze twee groepen met vergelijkbare taal te testen konden we onderzoeken of levensstijl iets te maken heeft met de wijze waarop ze geuren kunnen beschrijven.’

De wetenschappers vonden dat de boeren hetzelfde scoorden als westerlingen, terwijl de jager-verzamelaars geuren net zo makkelijk beschreven als de Jahai. ‘Het goed omschrijven van geuren heeft dus iets te maken met het zijn van een jager-verzamelaar.’  Majid vervolgt: ‘Wij omschrijven geuren vaak op basis van de bron: dit ruikt een beetje naar banaan bijvoorbeeld. Maar de Jahai hebben eigen woorden voor geuren, die iedereen kent.’

En wij dan?
Wat zou er gebeuren als wij ons weer moeten redden met een speer in de jungle? Komt het vermogen om geuren te beschrijven dan terug? ‘In onze studie kijken we vooral naar het culturele aspect. Het is als jager hard nodig om geur te herkennen wil je overleven in de jungle. Maar bij de Jahai zien we dat geur ook een belangrijke rol speelt in hun religie en dagelijks leven’, legt Majid uit. De Jahai geloven bijvoorbeeld dat broers en zussen niet naast elkaar mogen zitten, omdat het mixen van hun geuren als een soort incest gezien wordt. En tijdens het koken maken ze twee kampvuren, een eindje uit elkaar, omdat ze het belangrijk vinden dat de geuren van verschillende soorten vlees niet mixen. Ook geloven ze dat bepaalde geuren slecht voor je zijn, terwijl anderen juist helend werken.

‘Qua biologie moeten we meer onderzoek doen’, zegt Majid. ‘We weten niet of ze een betere neus hebben, we weten alleen dat ze beter kunnen omschrijven wat ze ruiken. Tijdens het evolutieproces zijn eigenschappen verloren gegaan, maar of het beschrijven van geur er één van is weten we nog niet. Wel kun je jezelf trainen in het ruiken. Ook wij in het Westen. Neem wijnexperts, die hebben zichzelf getraind om te praten over de geur van wijn.’