Strategisch denken leerde Jan Kees Maan (65) al begin jaren zeventig, toen hij betrokken was bij de bezetting van de TU in Delft. Hij had politicus kunnen worden, maar ging voor natuurkunde. Vandaag neemt hij officieel afscheid als hoogleraar en baas van het HFML (High Field Magnet Laboratory).

Jan Kees Maan kon er niet goed tegen dat de TU Delft, waar hij natuurkunde studeerde, autoritair werd bestuurd. Hij was een van de voortrekkers van de studentenbeweging in 1972. Tijdens de bezetting van de faculteit was hij het die de onderhandelingen met het college voerde. Hij leerde strategisch denken, een talent dat hem ver bracht in de natuurkunde:
in 2003 opende het geavanceerde laboratorium voor hoge magneetvelden (HFML) aan het Toernooiveld in Nijmegen. Er staan vijf – binnenkort zes – megamagneten tot 38 tesla (ter vergelijking: een koelkastmagneet is 0,1 tesla).

‘Met het nieuwe lab konden we de competitie met de wereld aan’, vertelt Maan, die vandaag afscheid neemt als directeur van het HFML. In september droeg hij zijn werkzaamheden al over. Hij liet zich een maand niet zien, want hij wilde ‘niemand voor de voeten lopen’. Na zijn afscheidssymposium vanmiddag is hij ook geen hoogleraar meer. Maar hij loopt gewoon weer rond op het HFML. Zijn opdracht is de vier grote magnetenlaboratoria in Europa tot één rechtspersoon smeden en de samenwerking te intensiveren. ‘Alleen zo kunnen we een volwaardige concurrent zijn voor de VS en China.’

Frankrijk
Jan Kees Maan kwam in 1975 vanuit Delft als promovendus naar Nijmegen. In de N-vleugel van het voormalige B-gebouw was het oude magnetenlab ingericht waar Maan aan het werk ging. Vervolgens werd hij gevraagd in Grenoble te komen werken. Hij kreeg een vaste aanstelling op bij het Max Planck Instituut en woonde en werkte twaalf jaar in Frankrijk.

‘Toen ik uiteindelijk terugkwam in Nijmegen, stelde ik hier helemaal niks voor. Op mijn vakgebied was ik internationaal erg bekend, maar in Nederland was dat niet aangeslagen. Ik werd in 1992 hoofd van het, inmiddels verouderde, magnetenlab en de vervallen afdeling Vaste stoffysica 1. Er moest iets gebeuren.’

Een van de dingen waar hij zich mee bezig hield tijdens de jaren die volgden, was een plan schrijven voor een nieuw magnetenlaboratorium.
‘We kregen, na zes jaar lobbyen een NWO-subsidie van 35 miljoen gulden – dat was meer dan de 25 miljoen die NWO elke twee jaar beschikbaar stelde voor de hele wetenschap in Nederland! Ik was blij verrast dat er mensen waren die hun nek durfden uit te steken: het ministerie, het FOM (Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie), de universiteit.’

Het HMFL trok talenten naar Nijmegen. Onder hen ook Andre Geim. Geen toeval, weet Maan zeker. ‘Goede onderzoekers komen pas naar je toe als je als universiteit goed bent. Andersom werkt het niet – dat zeg ik ook in mijn afscheidsrede. Je moet investeren in infrastructuur. Ik geloof niet in een beleid dat alleen gestoeld is op individuele beurzen. Groots denken betaalt zich uiteindelijk terug.’

Andre Geim en Konstantin Novoselov, Maans promovendus, kregen in 2010 de Nobelprijs voor hun ontdekking van grafeen. Ze deden hun metingen in het HMFL. Meer bevestiging had Maan niet kunnen krijgen. / Annemarie Haverkamp

Jan Kees Maan houdt zijn afscheidsrede vanmiddag om 16.00 uur in de aula.

In Vox 10, die dinsdag verschijnt, een uitgebreid interview met Jan Kees Maan. Hij vertelt onder meer waarom hij niet alleen vrienden heeft in de academische wereld.