Wie red je van de dood: een robot of een mens? De meesten kiezen natuurlijk voor de mens. Tót blijkt dat de robot emoties ervaart. Dan wordt het een stuk ingewikkelder, blijkt uit onderzoek van Radboud-promovendus Sari Nijssen, dat zij donderdag in het vakblad Social Cognition publiceerde.

Stel je voor: je staat op het balkon bij een popconcert. Dan stort het balkon boven je plotseling in. Om de levens van een groep beknelde concertgangers te redden, moet je brokstukken vanaf het balkon naar beneden gooien. Precies waar ‘persoon X’ staat, die door zo’n brokstuk op z’n hoofd zou komen te overlijden. Wat doe je?

Sari Nijssen schotelde honderddertig proefpersonen zulke dilemma’s voor. Die ‘persoon X’ was daarin óf een mens, óf een robot. Nijssen: ‘Hoe meer de proefpersonen het idee hadden dat de robot emoties kon ervaren, hoe lastiger het bleek om de robot zomaar op te offeren.’ Waar een robot aan wie geen emoties werd toegeschreven slechts in 10 procent van de gevallen werd gered, steeg dat bij hun emotionele soortgenoten tot wel 30 procent.

Hoe kan dat?

‘We hebben in dit onderzoek niet direct naar het mechanisme gekeken, maar we hebben daar wel ideeën over. In het algemeen geldt: hoe meer iemand op je lijkt, hoe meer je geneigd bent om die persoon te helpen. Dat is al bekend uit onderzoek over andere mensen. Robots zouden in het verlengde daarvan kunnen liggen. Als je het idee hebt dat een robot emoties kan voelen, heb je meer het idee dat hij op jou lijkt.’

Hoe geef je proefpersonen het idee dat zo’n robot emoties ervaart?

‘We gebruikten verhaaltjes, waarin persoon X werd beschreven. In zo’n verhaaltje staat bijvoorbeeld dat persoon X in een bakkerij werkt. Het versieren van taarten vindt hij het leukst, maar hij moet de hele dag vooral broden bakken. Daarom bakt hij stiekem af en toe tóch taarten. Puur door de omschrijving krijg je als proefpersoon zo het idee dat persoon X emoties ervaart, ook al is het een robot.’

Jullie lieten foto’s zien van de robot waarop hij er óf uitziet als een mens, óf helemaal geen menselijke trekken heeft. Maakte dat verschil?

‘Het effect van het ervaren van emoties bleek los te staan van hoe de robot eruit zag. Oftewel: mensen zouden eerder hun robotstofzuiger opofferen dan WALL·E (populaire Disney-robot, red.). Tot die robotstofzuiger tegen de muur zou botsen en dan ineens “Au!” zou roepen. De kans op het offeren van die stofzuiger zou dan ineens een stuk kleiner worden.’

Denk je dat mensen écht een robot zouden verkiezen boven een mensenleven?

‘De proefpersonen moesten in het dilemma natuurlijk wel kiezen tussen een individu met een verhaal en een anonieme groep. Het is bekend dat mensen niet snel zo’n anonieme groep redden. Bovendien ging het om een hypothetisch dilemma. We willen in vervolgonderzoek de situatie meer realistisch maken. Bijvoorbeeld door een experiment uit te voeren met een robot, en de proefpersonen vervolgens voor te leggen: de universiteit laat de robot demonteren, tenzij u helpt met een gelddonatie. Zijn mensen dan bereid geld te doneren voor de robot?

‘Overigens wees mijn vriend me erop dat mijn artikel werd gedeeld op sociale nieuwssite Reddit. Daar las ik in de comments dat sommigen best hun hond zouden verkiezen boven die groep anonieme mensen. Als je een band hebt met een robot, is het dus ook weer niet zó onrealistisch om voor de robot te kiezen.’