‘De Catshuisonderhandelaars hebben tot nu toe gemiddeld 18,3 uur per week gesproken’. Dat is nog minder dan wat een mannelijke eerstejaars rechtenstudent aan zijn studie besteedt! Maar Maxime, Mark en Geert betalen de boete niet, dat scheelt. De kosten van uitblijvende structurele hervormingen komen op het bordje van de belastingbetaler.

Zou het schelen als Zijlstra een lang-onderhandel-boete zou opleggen aan het conservatieve clubje? Geen idee. Ik zou het sowieso een onfrisse methode vinden, zeker om dat tijdens de onderhandelingen plots in te stellen, maar het zou wel passen in de neoliberale traditie. Deze veronderstelt immers dat mensen rationeel handelen, ten gunste van een individuele nutsmaximalisatie. Je afval buiten in de prullenbak werpen? Dat doen we niet om te voorkomen dat het een bende wordt, maar omdat we anders een boete krijgen. In een gunstiger geval misschien nog omdat een slechte reputatie te vermijden.

Het is niet onwaarschijnlijk dat studenten de rekening van de hypotheekschuld en de vergrijzing zullen betalen met het afschaffen van de studiefinanciering voor de bachelorfase. Want we faciliteren het studeren niet om Nederland intellectueel te verrijken, of omdat we goede medici en docenten willen en een opgeleide bevolking die een kenniseconomie oplevert. Neen, studeren doet de calculerende neoliberaal voor het eigen financiële gewin. Wie door die bril overal slechts het individu aantreft, vindt het logisch dat studenten het werkende bestaan instromen belast met een astronomische studieschuld.

Toch is er een bezuiniging die nog veel waarschijnlijker is: ontwikkelingssamenwerking. Uit peilingen blijkt dat de meeste Nederlanders niet zo geïnteresseerd zijn in ontwikkelingssamenwerking. De argumentatie valt natuurlijk uitstekend te volgen vanuit het referentiekader van de individuele nutsmaximalisatie. Maar in plaats van de sneue kleingeestigheid te bekritiseren, trachten pleitbezorgers van ontwikkelingssamenwerking een altruïstisch concept te verkopen ‘ten gunste van de gever’. ‘Als wij bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking, dan zullen landen door armoede instabiel blijven waardoor terrorisme en vluchtelingenstromen toenemen. Ontwikkelingssamenwerking is goed voor ons!’

Maar zo werkt het natuurlijk niet. Een tonijnvisser gaat niet stoppen met vissen omdat de tonijn bijna uitgestorven is. Als hij honderd tonijnen vangt is hem dat meer waard dan wanneer alle tonijnvissers samen over tien jaar duizend tonijnen meer kunnen vangen. Het is het eeuwige probleem van individueel rationalisme en collectief irrationalisme waar de ikke-ikke-ikke-markt vaak geen oplossing voor heeft. Jazeker, ontwikkelingssamenwerking is waarschijnlijk ook goed voor ‘ons’, als ‘ons’ internationaal durft te denken. Maar landen willen over hun eigen begroting gaan en internationale richtlijnen (zoals de OESO-norm van 0.7 procent van het BNP voor ontwikkelingssamenwerking) bij voorkeur kunnen negeren.

Hetzelfde probleem gijzelt momenteel het Catshuis. Als Mark, Maxime en Geert zouden kijken naar wat het beste zou zijn voor alle Nederlandse burgers, in plaats van alleen naar hun eigen electoraat, dan hadden veel van de nodige hervormingen al lang in het regeerakkoord gezeten. Maar, zoals helaas bij meer partijen – ook op links – het geval is, verwachten de kiezers een cliëntelistische partij, die hun belangen in beginsel boven die van een andere burger stelt.

Dat de neoliberale kiezer bewust op een cliëntelistische partij stemt, is natuurlijk niet vreemd. Voor deze kiezer is de stembusgang niets minder dan een onderdeel van het individuele nutsmaximaliserende spel.