Er moet snel een onderzoek komen naar de DUO-aanpak van fraude met de basisbeurs, vindt een ruime meerderheid in de Tweede Kamer. Maar het gebruik van dun bewijs blijft voorlopig toegestaan.

De opsporing van fraude met de basisbeurs rammelt en vooral studenten met een migratieachtergrond komen in het vizier, meldden Hoger Onderwijs Persbureau, Investico en NOSop3 vorige week.

De Tweede Kamer is ervan geschrokken en heeft dinsdag met een ruime meerderheid een motie van DENK en D66 aangenomen: er moet met spoed een onafhankelijk, extern onderzoek komen naar de handhavingspraktijken van DUO.

Sommige studenten wonen nog bij hun ouders, maar schrijven zich ergens anders in. Ze lijken dan uitwonend en krijgen per jaar zo’n tweeduizend euro basisbeurs extra waar ze geen recht op hebben. Met huisbezoeken en buurtonderzoeken (gesprekjes met buren) checkt DUO daarom of studenten inderdaad ‘uitwonend’ zijn.

Algoritme

DUO werkt met risicoprofielen en menselijke inschattingen om misbruik van de basisbeurs op te sporen. De Kamer vraagt expliciet aandacht voor het algoritme (wie komen er als verdachten in beeld?) en de persoonlijke beoordeling door handhavers (wie krijgen uiteindelijk een boete?).

Tegen een extern onderzoek stemden maar drie fracties: PVV, FvD en JA21. Alle andere partijen willen weten of er inderdaad problemen zijn met de opsporing en zo ja, wat dan de schade is.

Bewijslast

Een motie van GroenLinks ging nog iets verder, maar haalde het net niet. Die motie ging over het ‘omdraaien’ van de bewijslast. Studenten komen nu weleens in de problemen omdat DUO alleen maar ‘aannemelijk’ hoeft te maken dat ze frauderen, terwijl studenten met hard bewijs moeten komen om de verdenking te weerleggen. Kan dat niet andersom, wilde GroenLinks weten. Waarom zou je niet aan DUO vragen om zelf met bewijs te komen?

Om precies te zijn vroeg de motie om na het externe onderzoek naar DUO’s werkwijze “te bezien of het beleggen van de bewijslast bij DUO de positie van uitwonende studenten verbetert”. Maar dat zagen VVD, CDA en SGP niet zitten. Samen met PVV, FvD en JA21 hebben zij een nipte meerderheid.

Stopgezet

Minister Dijkgraaf heeft DUO’s algoritme overigens al laten stopzetten. Voorlopig mag de studiefinancier alleen met aselecte steekproeven werken. Die zullen minder effectief zijn, voorspelde hij, “maar gezien de omstandigheden lijkt het me het meest verstandige wat we kunnen doen”.

De motie van GroenLinks over de bewijslast ging hem een stap te ver. Hij wil eerst onderzoek doen voordat hij zulke veranderingen doorvoert. Zijn eigen partij, D66, steunde de motie wel.