Steeds maar weer je smartphone checken op nieuwe meldingen. Het is een terugkerende vorm van stress die erg afleidt, stelt hoogleraar Erno Hermans. Veranderen je hersenen daardoor?

Het is lastig concentreren met een smartphone in je buurt, daarvan is hoogleraar Cognitieve Affectieve Neurowetenschappen Erno Hermans overtuigd. ‘Een telefoon, maar ook een laptop of smartwatch, leidt gewoon erg af. Zeker als er dingen gebeuren die betrekking hebben op jezelf. Beoordelingen krijgen op social media, notificaties en berichten die telkens binnenkomen, het zijn terugkerende, kleine stressoren.’

Hermans doet onderzoek naar de gevolgen van acute en chronische stress en de invloed op de hersenen. Bevindingen uit dat onderzoek kun je volgens de hoogleraar deels extrapoleren naar de gevolgen van smartphonegebruik voor het brein.

Een smartphone zorgt dus voor terugkerende stressreacties waardoor je je minder goed kunt concentreren. Zie je dat terug in de hersenen?

‘Ik heb mensen hiervoor niet speciaal in de scanner gelegd, maar om dat te weten heb ik ook geen hersenonderzoek nodig. Zo’n piepende of trillende telefoon onderbreekt de concentratie en dat zie je direct in de hersenen terug.’

Kan veelvuldig en langdurig telefoongebruik de hersenen ook blijvend veranderen? Dat we ons na verloop van tijd steeds minder goed kunnen focussen, zelfs als die telefoon niet in de buurt is?

‘Na een lange periode van chronische stress kunnen de hersenen gaan werken alsof ze constant onder acute spanning staan. Je schrikt snel, bent snel afgeleid en komt minder tot rust. Je wordt hyperwaakzaam en hyperreactief.

Dieronderzoek laat zien dat de vertakkingen in de prefrontale cortex (het hersengebied dat onder andere betrokken is bij het geheugen en planning, red.) minder worden als gevolg van langdurige stress, waardoor de hersenen minder efficiënt kunnen communiceren. Dat zijn chronische stress-effecten in diermodellen, dus het is nog niet gezegd dat dit bij mensen ook kan gebeuren door telefoongebruik. Wel geeft het een indicatie dat de hersenen kunnen veranderen, naargelang je bepaalde dingen langdurig meemaakt.’

Maar het is dus niet wetenschappelijk bewezen dat onze hersenen blijvend veranderen door telefoongebruik?

‘Omdat vrijwel iedereen nu een smartphone heeft, zijn de langetermijneffecten van telefoongebruik op het brein heel lastig te onderzoeken. Hetzelfde geldt voor social media, bijna alle jongeren zitten daar tegenwoordig op. Je kunt natuurlijk wel een vergelijking maken tussen mensen mét en mensen zónder smartphone, maar het probleem is dat die twee groepen op veel meer aspecten van elkaar kunnen verschillen. Bijvoorbeeld op het gebied van sociale achtergrond of leefstijl.

‘Het smartphoneverbod in scholen is een goede ontwikkeling’

De enige manier waarop we die vergelijking zouden kunnen maken, is door een onbewoond eiland af te huren en daarop voor een paar jaar een groep van zo’n dertig kinderen te zetten, zonder telefoon. Op een ander eiland zet je vervolgens een vergelijkbare groep mét toestel. Grapje natuurlijk, maar je snapt het probleem.

Dat de smartphone een negatief effect heeft op de directe concentratie is denk ik wel bewezen. Het is daarom vooral belangrijk dat we gaan nadenken over hoe we ervoor zorgen dat jongeren dat ding niet de hele tijd bij zich hebben, zodat ze niet voortdurend worden afgeleid. Het smartphoneverbod in scholen is alvast een goede ontwikkeling.’