Onderzoekers van de Amerikaanse Johns Hopkins University publiceerden in 2015 een onderzoek waaruit bleek dat toeval een van de belangrijkste oorzaken van kanker is. Ze kregen veel kritiek. Nu publiceren ze het onderzoek opnieuw. En het is ‘solide’, zegt de Nijmeegse hoogleraar Bart Kiemeney.

Oncoloog Bert Vogelstein en statisticus Cristian Tomasetti van de Johns Hopkins University in Baltimore schreven vorige week in Science dat kanker in een derde van de gevallen kan worden voorkomen en dat twee derde rust op puur toeval. De onderzoekers maken een vergelijking tussen het aantal stamcellen in een orgaan en het aantal nieuwe kankercellen in dat orgaan. Hoe meer stamcellen in een orgaan, hoe meer spontane veranderingen in het DNA. Hoogleraar Kankerepidemiologie Bart Kiemeney van het Radboudumc: ‘ Een derde klinkt misschien niet zo gek veel, maar dat zijn in Nederland jaarlijks wel bijna 35.000 mensen.’

De onderzoekers keken naar kanker in zeventien organen bij mensen uit 69 landen. De uitkomst is een gemiddelde van die zeventien soorten die allemaal op verschillende manieren ontstaan. De ene soort is gemakkelijker te voorkomen dan de andere. Longkanker bijvoorbeeld is in bijna 89 procent van de gevallen te vermijden door gezonder en rookvrij te leven, aldus de Amerikaanse onderzoekers.

‘Ook een roker die kanker krijgt heeft pech, anders zouden alle rokers wel kanker krijgen.’

Puur toeval
Aan de andere kant is dus twee derde van alle kankergevallen puur toeval. Kiemeney waarschuwt dat díe boodschap gevaarlijk kan zijn: ‘Mensen moeten niet gaan denken dat ze alles maar kunnen doen en laten omdat kanker toch toeval is’, vindt hij. ‘Bovendien heeft kanker niet één oorzaak. Ook een roker die kanker krijgt heeft pech, anders zouden alle rokers wel kanker krijgen.’

Wetenschappers dachten altijd dat vooral aanleg en omgeving belangrijk waren bij het krijgen van kanker. Nu is ook duidelijk dat in veel gevallen domme pech het DNA muteert. Maar dit hoeft niet altijd te leiden tot kanker. Vergelijk het met een emmer die langzaam volloopt: kleine DNA-veranderingen en leefstijlfactoren zoals overgewicht of roken vullen de emmer. Als de emmer overloopt, zal er kanker ontstaan. Een extra sigaretje, overgewicht of te veel alcohol kan juist die druppel zijn. Gezond leven is wel degelijk zinvol.

‘Solide onderzoek’
Twee jaar geleden lieten onderzoekers Vogelstein en Tomasetti hun resultaten ook al zien. Toen viel echter de halve wereld over hen heen. De reactie ‘dat ze het doen lijken dat kanker niet te voorkomen is’ was destijds veel gehoord onder collega’s. Hoe valt de publicatie nu bij de medici? Kiemeney: ‘Een aantal belangrijke tumoren zoals borst- en prostaatkanker hadden ze in het onderzoek van twee jaar geleden niet meegenomen. Nu hebben ze hun methodiek verbeterd.’

In het eerste onderzoek bestudeerden de Amerikanen alleen mensen uit hun eigen land. Bij de tweede versie keken ze ook naar mensen uit 68 andere landen. Kiemeney noemt de resultaten van nu ‘heel solide’. De Amerikaanse onderzoekers concluderen dat vervolgonderzoek zich moet richten op vroegere opsporingsmethodes van kanker. Daar is de Nijmeegse hoogleraar het echter niet helemaal mee eens. ‘Laten we eerst die 35.000 gevallen door een slechte leefstijl maar eens voorkomen’.