Promoties kunnen best zonder een verplicht gebed, meent het merendeel van de Nijmeegse hoogleraren in de religie-enquête van Vox. En bij het benoemen van bestuurders zou een katholieke identiteit al helemaal geen rol moeten spelen, zeggen ze.

Net iets meer dan de helft van de hoogleraren vindt het prima als promovendi zelf mogen beslissen of er gebeden wordt tijdens hun verdediging. Toch is er ook een flinke minderheid die gebedsloze promoties jammer zou vindt. ‘Wat erg!’ reageert bijvoorbeeld hoogleraar Franse letterkunde en cultuur Alicia Montoya. Zij is voorstander van het gebed. Niet vanwege het katholieke geloof dat ermee wordt uitgedragen, Montoya is atheïst, maar puur om de traditie.

‘De universiteit heeft ook een museale functie vind ik, in de zin van het bewaren en bestuderen van tradities. Het is de band met je verleden, draagt bij aan het idee dat je onderdeel bent van iets groters dan alleen je eigen kleine ik.’

Misschien komt het door haar letterkundige achtergrond, oppert ze. ‘Juist als je historisch bezig bent, zie je de waarde van traditie, van het erkennen van wat andere generaties achter hebben gelaten.’ En het katholieke geloof maakt nu eenmaal deel uit van de Radboud Universiteit, redeneert ze. ‘Het is zoals met familie. Je hebt misschien een oom die dingen heeft gedaan die niet door de beugel konden, maar het blijft je oom, hij hoort bij je familie. Het katholieke geloof is een deel van onze geschiedenis en alleen daarom al belangrijk.’

Er zijn meer hoogleraren die, hoewel atheïst, behoren tot de minderheid van de professoren (een kwart) die het gebed koesteren. Zoals hoogleraar Algemene rechtswetenschap Roel Schutgens. ‘Ik vind het een heel charmant ritueel. We onderscheiden ons daarmee van de andere universiteiten. We doen het hier al decennia zo, het heeft iets plechtstatigs en geeft kleur aan academische zittingen. Ik vind het ook een vrij onschuldig gebruik. Dus ik zou denken: laten we dat vooral zo blijven doen.’

Of neem Mark Huijbregts, hoogleraar Milieukunde. ‘Onlangs reikte ik een eredoctoraat uit in de Stevenskerk, met de beginwoorden ‘In the name of the Lord’. Mijn moeder viel van haar stoel van verbazing toen ze dat hoorde, want ze weet dat ik niet gelovig ben. Het klinkt misschien paradoxaal, als atheïst, maar ik vind dat het gebed cachet geeft aan het geheel, het bijzondere van het samenzijn weergeeft. Niet in de letter, maar in de geest.’

Oubollig

Tegenstanders vinden juist dat het gebed helemaal niet thuishoort op een universiteit. Een verouderde traditie, zegt hoogleraar Cardiologie Angela Maas, katholiek opgevoed. ‘Ik merk het vooral bij bezoek van hoogleraren van andere universiteiten. Men vindt het toch een beetje vreemd dat we dat doen. Ik denk ook dat zo’n oubollig ritueel contraproductief werkt: het roept bij gasten niet alleen verbazing op, maar ook weerzin. Zeker bij bezoekers met andere geloofsovertuigingen. Dat moet je natuurlijk niet willen.’

Een universiteit hoort een afspiegeling te zijn van de maatschappij, vindt Maas. ‘Dat betekent dat je een neutrale signatuur moet voeren. Zo zorg je ervoor dat alle mensen zich hier werkelijk welkom voelen.’

Ivan Toni, hoogleraar Cognitieve psychologie, vindt uitingen van religie in een universitaire omgeving ‘raar’. De geboren Italiaan studeerde in Bologna, aan de oudste universiteit van Europa. Die werd in 1088 opgericht om een onafhankelijke bron van kennis te hebben, los van de kerk.

‘De regio waar ik vandaan kom, staat al 1200 jaar onder kerkelijk gezag. Mensen voelden dat juk eeuwenlang. De oprichting van onafhankelijke universiteiten was een bevrijding.’

Dat de Radboud Universiteit met de kerk verbonden is, vindt hij dan ook een contradictio in terminis. ‘Een universiteit moet universele kennis nastreven, ongekleurd.’ Hij heeft daarom wel getwijfeld of hij voor Nijmegen moest kiezen. ‘Maar ik ben niet iemand die uit morele verhevenheid ervan weg wil blijven. Ik dacht, ik kan er ook onderdeel van uitmaken en van binnenuit de discussie voeren.’

Net als Maas pleit hij voor afschaffing van het gebed bij academische plechtigheden. Vanwege de verbintenis met de katholieke kerk, maar ook omdat het te veel niet-katholieken voor het hoofd zou stoten. ‘De universiteit wordt steeds internationaler en cultureel diverser. Ik vind het niet respectvol naar al die andere culturen die hier rondlopen.’

Aversie

Ten slotte is er ook een meer pragmatische groep, die niet helemaal begrijpt waar de tegenstanders zich druk over maken. ‘It comes with the job’, stelt Wilbert Spooren, vicedecaan van de letterenfaculteit en ook atheïst. ‘Als iemand een gebedje zegt, tast dat toch niet de waarde aan van iemand met een andere gezindte?’ In zijn ogen heeft niemand er last van. ‘Het is heel kort en in een taal die niemand verstaat. Het is gewoon een ritueel. We hebben ook allemaal gekke kleren aan bij zo’n promotie, waarin we ons liever niet op straat zouden vertonen.’

René ten Bos, hoogleraar Managementfilosofie, valt Spooren bij. ‘Ik heb die wederzijdse aversie tussen geloof en wetenschap nooit begrepen. Die grens is historisch gezien ook vaag, allebei proberen ze de wereld te begrijpen. Biologen kennen ook een bijna goddelijke verklarende macht toe aan DNA.’ Als het aan Bos – tevens Denker des Vaderlands – ligt, blijft het gebed. ‘Vooral blijven doen. Het bidden, de toga, het zijn heerlijk glorieuze rituelen. Ik ben atheïst, maar prevel dan ook ‘amen’.’

Signatuur

Over de katholieke signatuur van de universiteit zijn de hoogleraren minder verdeeld dan over het gebed. Moet de Radboud Universiteit zich sterker profileren als katholieke universiteit? Nee, vindt 80 procent van de respondenten.

Religie zou geen enkele rol moeten spelen, zeggen psychologiehoogleraar Toni en geneeskundehoogleraar Maas, hooguit misschien binnen een theologische faculteit. Jurist Schutgens merkt op dat het katholieke geloof nu ook niet prominent aanwezig is. ‘Het is vooral in een symbolische vorm aanwezig: respect voor je naasten en dat je zorgzaam moet zijn voor je leefwereld, daar kan natuurlijk geen zinnig mens op tegen zijn.’

‘Ik zal niet zo snel artikelen publiceren met een fel pro atheïstisch standpunt’

Dat leden van het Stichtingsbestuur van katholieke signatuur zijn heeft sterkt de voorkeur. De voorkeur van de Bisschoppenconferentie althans, die de leden benoemt van de Stichting Katholieke Universiteit die over de universiteit en ziekenhuis waakt. Het gros van de hoogleraren vindt die identiteit desgevraagd echter helemaal niet belangrijk, zeggen ze in de enquête. Geloof zou geen rol moeten spelen, is de heersende mening. ‘Iedereen moet zich even welkom voelen op deze universiteit, welk geloof je ook hebt’, meent milieukundige Huijbregts. ‘Het mag wat mij betreft ook geen invloed hebben op bestuurlijke benoemingen. Geloof heeft op de campus een belangrijke ceremoniële functie, maar moet niet meer worden dan dat.’

Ook in sollicitatiegesprekken met hoogleraren komt het geloof aan bod. Schutgens: ‘In ons protocol staat dat je vraagt of ze het katholieke geloof kunnen respecteren. Dat is mij ook gevraagd. En ik voel me wel enigszins gebonden aan die belofte. Ik ben zeer overtuigd atheïst maar ik zal niet zo heel snel artikelen gaan publiceren met een fel pro atheïstisch standpunt. Niet omdat ik bang ben, maar omdat ik dus ooit heb toegezegd dat ik de katholieke identiteit van mijn werkgever zal respecteren.’

Verzet

Ruim 70 procent van de respondenten vindt dat de rol van de kerk in benoemingen op de universiteit en in het ziekenhuis afgeschaft moet worden. Al kun je je wel afvragen wat die rol is, zegt Schutgens. ‘Rechters worden in Nederland ook door de koning benoemd hè. Wat betekent dat een commissie iemand voordraagt en de koning er netjes z’n handtekening onder zet. Ik denk dat dat ook zo gaat met die bisschoppen. Ik heb nooit gehoord dat ze zich tegen een kandidaat hebben verzet. Ik denk dat de bisschoppen ook wel aanvoelen dat ze zich dat niet kunnen permitteren.’

Managementfilosoof Ten Bos ziet juist voordelen van bestuurders met een religieuze signatuur. ‘Ik zie het katholicisme als bastion tegen de oprukkende bureaucratie. Katholieken snappen beter dat de beste wetenschappers niet degenen zijn die het meest publiceren. Het geloof legt namelijk ook nadruk op andere waarden, zoals verdraagzaamheid en vergevingsgezindheid. Daar kunnen bestuurders veel van leren.’