De universiteit zou niet primair een plaats van kennis, maar een huis van wijsheid moeten zijn. Die gedachte vormt de rode draad in een boek waarin verschillende katholieke wetenschappers hun licht laten schijnen op de universiteit. ‘Met een eigen profiel kunnen universiteiten zich beter verantwoorden naar binnen en naar buiten toe’, zegt redacteur Coban Menkveld.

Na de breuk tussen de Nederlandse Bisschoppenconferentie en de Stichting Katholieke Universiteit in het najaar van 2020 kroop Coban Menkveld, destijds medewerker van het Titus Brandsma Instituut, in de pen. ‘Omdat ik in de reacties op de breuk toch een bepaalde diepte miste’, zegt hij.

De afgestudeerde theoloog besloot zich te verdiepen in de geschiedenis van de universiteit. Het artikel met de titel De ontneming van het predicaat ‘katholiek’ aan de Nijmeegse universiteit: Een kardinale fout van de Bisschoppenconferentie dat hij schreef voor het tijdschrift Streven, stuurde hij op naar de bisschop van Den Bosch, Gerard de Korte.

Tot zijn verbazing werd Menkveld uitgenodigd voor koffie in het Bisschoppelijk Paleis in Den Bosch. ‘In het gesprek met de bisschop ontstond het idee om hoogleraren van de Radboud Universiteit, de KU Leuven en Tilburg University – de drie katholieke universiteiten van de Lage Landen – uit te nodigen voor gesprekken over geloof en wetenschap’, vertelt Menkveld.

Pamflet

Onder andere de Tilburgse rector magnificus Wim van de Donk, de voormalige Leuvense rector Rik Torfs en Nijmeegse hoogleraren Sophie van Bijsterveld en Inigo Bocken reageerden enthousiast op de uitnodiging. In de zogeheten Bossche gesprekskring, die om de twee maanden wordt georganiseerd, gaan de deelnemers met elkaar in gesprek over de betekenis en de relevantie van het katholiek gedachtegoed voor de wetenschap. De inleiding wordt iedere keer door een andere spreker verzorgd.

Nu is er de bundel Bouwen aan een huis van wijsheid, waar verschillende leden van de Bossche gesprekskring een bijdrage voor hebben geschreven. “Reflecties op de universiteit vanuit katholiek perspectief”, luidt de ondertitel. Het eerste exemplaar van de bundel overhandigde bisschop De Korte op de honderdste verjaardag van de Radboud Universiteit aan de nieuwe rector magnificus José Sanders.

De titel van het boek is ontleend aan een uitspraak van Gerard Brom (1882-1959), een van de medeoprichters van de Katholieke Universiteit Nijmegen en een belangrijk katholiek emancipator. ‘Twee jaar voor de oprichting van de universiteit schreef hij een pamflet waarin hij refereerde aan de bouw van een huis van wijsheid’, zegt Menkveld. ‘Ik vond het interessant om te onderzoeken hoe de Radboud Universiteit nu tegenover die uitspraak staat.’

Katholiek sociaal denken

Een huis van wijsheid duidt op een bredere kijk op academische vorming dan louter kennisoverdracht. ‘Universiteiten vormen meer dan alleen maar kennisfabrieken’, zegt Menkveld. ‘In zijn voorwoord geeft bisschop De Korte aan dat wetenschap nooit waardenvrij is. Zeker wanneer wetenschap wordt toegepast, moet je bepaalde afwegingen maken. Het is belangrijk om die particulariteiten zichtbaar te maken.’

Die particulariteiten liggen volgens de bisschop in het katholiek sociaal denken dat wetenschappers kan stimuleren en oriënteren. In het boek verwijst De Korte naar de thema’s die aan bod komen in de encyclieken Laudato Si’ en Fratelli Tutti van Paus Franciscus, zoals “het streven naar globale sociale gerechtigheid en het goede beheer van deze wereld als Gods schepping”. Ook het beschermen van de menselijke waardigheid, solidariteit en het algemeen welzijn kunnen wetenschappers volgens De Korte richting geven bij hun onderzoek en onderwijs.

‘Wij vinden het belangrijk dat er ruimte is voor fundamenteel onderzoek waarbij je niet direct het nut ziet’

Of de Radboud Universiteit anno 2023 nog steeds een huis van wijsheid is? ‘Als je geen helikopterzicht op de hele universiteit hebt, valt die vraag moeilijk te beantwoorden’, aldus Menkveld. ‘Wij vinden het belangrijk dat er ruimte is voor fundamenteel onderzoek waarbij je niet direct het nut ziet en waarbij kennis niet buiten zichzelf gelegitimeerd hoeft te worden. Het draait, zoals Aristoteles het zelf heeft verwoord, om kennis omwille van haarzelf. Niet alles in de maatschappij hoeft nut te hebben. Het Laudato Si’-Instituut is een goed voorbeeld van hoe zo’n vorm van wijsheid zichtbaar blijft. Al zie ik ook positieve ontwikkelingen buiten de theologie.’

Extern vertrekpunt

Volgens de auteurs van het boek is het belangrijk dat universiteiten aan hun eigen profiel werken. ‘Als je een eigen profiel hebt, dan kun je jezelf verantwoorden naar binnen en naar buiten toe’, zegt Menkveld. ‘Neutraal onderzoek lijkt te pretenderen dat je geen verantwoording hoeft af te leggen voor wat je doet. Dat vinden wij niet wenselijk.’

Uitgerekend de Radboud Universiteit heeft net een lang identiteitstraject achter de rug. Het boek van de Bossche gesprekskring staat echter los van dit identiteitstraject. ‘Ons project heeft een extern vertrekpunt’, zegt Menkveld. ‘Wij vonden dat het aan contemplatief en wijsgerig onderzoek naar de universiteit ontbrak, daar wilden we graag een steentje aan bijdragen.’

Ook na de publicatie van het boek lopen de Bossche gesprekken gewoon door, vertelt Menkveld. ‘In 2025 bestaat de KU Leuven 600 jaar, in 2027 viert Tilburg University haar eeuwfeest. Wellicht kunnen we in de aanloop naar beide verjaardagen twee nieuwe boeken publiceren.’