Kinderen moeten van jongs af aan leren om nieuws te consumeren. Dat is niet alleen goed voor henzelf, maar ook voor de democratie, zegt Mariska Kleemans. De kersverse hoogleraar Youth, news and education houdt vandaag haar oratie. ‘Het Jeugdjournaal is nog steeds erg relevant.’

Moeten we kinderen blootstellen aan complexe nieuwsverhalen over natuurrampen, oorlogen of terroristische aanslagen? En zo ja, op welke manier? Het zijn maar enkele vragen die aan bod komen in de oratie van Mariska Kleemans. Die houdt ze vrijdag in een atypische vorm: als presentator van een speciale oratie-editie van het Jeugdjournaal, inclusief begintune.

Vanaf welke leeftijd is nieuws relevant voor kinderen?

‘De primaire doelgroep van het Jeugdjournaal zijn kinderen uit groep 6, 7 en 8 van de basisschool – kinderen van negen tot twaalf jaar oud, zeg maar. Uit onderzoek blijkt dat er ook wel jongere kinderen kijken, bijvoorbeeld omdat hun broer of zus dat ook doen.’

Moeten we kinderen wel confronteren met nieuws over klimaatverandering of de oorlogen in Gaza en Oekraïne?

‘Zeker wel, we zien namelijk dat kinderen hier zelf naar vragen. Doe je dat niet, dan loop je het risico dat kinderen zelf informatie gaan opzoeken. Zo kunnen ze op allerlei plekken terechtkomen die niet per se bedoeld voor hen bedoeld zijn, bijvoorbeeld bij onthoofdingsfilmpjes. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat het belangrijk is om kinderen al van jongs af aan de gewoonte aan te leren om nieuws te consumeren, want dat moeten ze later ook doen. En vanwege het democratisch belang is het ook goed om kinderen bij het nieuws te betrekken.’

Op welke manier breng je complexe nieuwsverhalen naar kinderen?

‘Daar hebben we de afgelopen jaren verschillende onderzoeken naar gedaan. Daaruit blijkt dat je in het Jeugdjournaal niet alleen deskundigen moet interviewen, maar dat je ook kinderen in de rol van voxpop kunt inzetten om negatieve emotionele reacties te verminderen. Zo krijgen jonge kijkers het gevoel dat ze niet de enigen zijn die een bepaald onderwerp eng vinden of die zich ergens zorgen over maken. Ook constructieve invalshoeken kunnen helpen om het nieuws over te brengen. Dat betekent dat je in nieuwsitems niet alleen focust op negatieve dingen en ellende, maar dat je ook mogelijke oplossingen laat zien en dat je naast slachtoffers ook overlevenden van een natuurramp toont. Natuurlijk zitten daar grenzen aan: bij nieuws over de oorlog is het de bedoeling dat het je raakt.’

In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen was in het Jeugdjournaal een verkiezingsdebat, waarin de lijsttrekkers in twee teams zo snel mogelijk met grote blokken het Torentje moesten nabouwen. Hebben kinderen daar iets aan?

‘Naar dat specifieke debat hebben we onderzoek gedaan. Het moet nog gepubliceerd worden, maar in mijn oratie deel ik wat eerste resultaten. Enkele dagen voor het debat hebben we kinderen een vragenlijst laten invullen over politieke kennis, welke thema’s ze belangrijk vonden en wat ze van de deelnemende politici vonden. Na het debat hebben ze die vragenlijst opnieuw ingevuld. Wat bleek: thema’s die in het debat erg naar voren kwamen, zoals onderwijs en armoede, vonden de kinderen na het debat nog belangrijker. Zo’n debat kan dus helpen om bepaalde onderwerpen op de agenda te zetten, ook bij kinderen.’

Hoe belangrijk is het Jeugdjournaal nog nu steeds minder kinderen televisie kijken?

‘De kijkcijfers zijn nog altijd heel goed, onder andere omdat er op veel scholen naar gekeken wordt. Daarnaast is het Jeugdjournaal de laatste jaren flink uitgebreid, bijvoorbeeld naar YouTube en Instagram. Maar het klopt dat je verder moet kijken dan televisie, want het mediagedrag van kinderen verandert wel. De grote zorg wat dat betreft ligt bij middelbare scholieren die te oud zijn voor het Jeugdjournaal en te jong voor het echte Journaal. Daarvoor zijn er initiatieven zoals NOS Stories, maar die lijken het moeilijker te hebben om jongeren aan zich te binden.’

Ligt daar een taak voor het onderwijs, om die jongeren mediawijsheid bij te brengen?

‘Ik vind van wel, al ben ik me er ook van bewust dat we voor veel soortgelijke problemen naar het onderwijs kijken. Dat is ook logisch: het is de enige plek waar alle kinderen samenzitten, ongeacht hun eigen motivatie of de achtergrond van hun ouders.’

‘Nepnieuws neemt een enorme vlucht, met name rondom thema’s waarover de samenleving gepolariseerd is’

‘In een vak mediawijsheid zouden verschillende onderwerpen aan bod kunnen komen, zoals het belang van nieuws of de opkomst van nepnieuws of misinformatie. Dat neemt een enorme vlucht, met name rondom thema’s waarover de samenleving gepolariseerd is. De verwachting is dat dat alleen maar gaat toenemen, omdat we door de opkomst van AI steeds makkelijker filmpjes kunnen manipuleren. Als we jongeren daar niet op trainen, dan creëren we grote problemen. Daar ligt een enorme uitdaging in het middelbaar onderwijs en misschien ook aan de universiteit. Al heb ik misschien makkelijk praten, want bij communicatiewetenschap zit dat gewoon in het curriculum.’

Winnaars van verkiezingen willen bezuinigen op de publieke omroep, en dus mogelijk ook op het Jeugdjournaal.

‘Dat is niet om vrolijk van te worden, want de kans is klein dat een commerciële omroep die rol overneemt als er geen geld meer zou zijn voor het NOS Jeugdjournaal. En als ze het wel doen, is de vraag of de kwaliteit even goed zal zijn.’