Het concept van een romantische film is algemeen bekend: twee mensen lopen elkaar tegen het lijf en worden op slag verliefd. En het loopt altijd goed af. In de serie Gossip Girl voldoen de personages niet aan dit ideale plaatje. Wat doet dat met het beeld dat mensen hebben van liefde en relaties?

Merel van Ommen, promovendus bij communicatiewetenschap, analyseerde voor haar proefschrift vier dramaseries, waaronder Gossip Girl. Daarnaast hield ze 262 diepte-interviews met trouwe kijkers. Van Ommen ziet een serie als Gossip Girl als een laboratorium waarin kijkers hun ideeën kunnen toetsen over wat hoort en niet hoort in de liefde. ‘Juist omdat de langlopende verhaallijnen geen partij kiezen, dilemma’s vanuit verschillende perspectieven belichten en zelden tot een definitieve oplossing komen, wordt de kijker voortdurend voor morele uitdagingen gesteld.’ Vandaar de titel van haar proefschrift: Dramaseries als moreel laboratorium.

Emoties

Bij Gossip Girl draait alles om de zoektocht naar liefde. Daarnaast zit de serie vol met antihelden: personen die veel gebreken hebben en niet per se goed of slecht zijn. ‘Het is een soort slagveld wat betreft liefde en relaties,’ vertelt Van Ommen. ‘De personages falen in de liefde en worstelen constant met de spanning tussen hun emoties en hun verstand. En als het erop lijkt dat ze hun ideale liefdesrelatie hebben gerealiseerd, ontstaat er wel weer een nieuw relatieprobleem. Hierdoor word je als kijker gedwongen zelf na te denken over wat goed of fout is. Er wordt geen duidelijke richtlijn gegeven.’

De vraag die Van Ommen in haar proefschrift onder meer stelt is hoe kijkers tot een oordeel komen over de liefde in dit soort series. Dat blijkt vooral afhankelijk van de levensfase waarin de kijker zich bevindt en welke ervaringen met de liefde de kijker heeft gehad.’ Jonge kijkers, met minder ervaring in de liefde, lijken vooral het romantisch ideaal als richtlijn te gebruiken. Ze passen een trucje toe om hun emoties in overeenstemming te brengen met hun opvattingen en zo hun idealen in stand te houden, zelfs als het in de serie een puinhoop wordt wat betreft de liefde.

Wanneer Serena, een populair personage uit de serie, seks heeft met de vriend van haar beste vriendin, gaan de jonge kijkers haar gedrag vergoelijken. Ze proberen verzachtende omstandigheden te bedenken om zo in de romantische kijkervaring te blijven. Naarmate kijkers ouder zijn en meer ervaringen hebben in de liefde, houdt het romantisch ideaal vaak niet meer stand. ‘In de dagelijkse realiteit worden mensen in hun leven geconfronteerd met ervaringen die hun idealen doen wankelen. Ze kijken dan meer vanuit een postmoderne liefdesopvatting, waarbij er ook ruimte is voor jezelf en je eigen leven. Er komt ook meer ruimte en begrip voor de problemen die de personages meemaken. Oudere kijkers herkennen de strubbelingen uit hun eigen leven en zijn daardoor ook beter in staat de complexe dilemma’s van de hoofdpersonages te begrijpen.’

‘Als we het zien gebeuren in series, keuren we het opeens niet meer goed’

De functionele liefdesrelatie, waarbij status of de familie twee personen bij elkaar brengt, wordt afgekeurd door alle kijkers. ‘Het is immers niet wat als sociaal wenselijk wordt beschouwd,’ legt Van Ommen uit. ‘Toch is het wel wat we in het echte leven vaak doen. Denk maar aan Tinder. We swipen mensen weg, omdat we bijvoorbeeld vinden dat ze te ver weg wonen of te oud zijn of niet aantrekkelijk. Dat is juist een heel functionele manier van kijken naar de liefde. Maar als we het zien gebeuren in series, keuren we het opeens niet meer goed.’

 Cultuur

De soort liefde die de overhand heeft, ligt aan de specifieke cultuur, zegt Van Ommen. ‘Zo was de liefde bij ons een paar eeuwen geleden vooral functioneel,’ vertelt ze. ‘Nu gaan mensen om andere redenen relaties aan. We vinden het romantisch ideaal belangrijk, al heeft individualisme een steeds grotere rol gekregen in onze maatschappij. Hoeveel van je eigen leven moet je opgeven voor de liefde? En willen we wel met één persoon zijn ons hele leven?’

Series als Gossip Girl blijken een leemte te vullen als het gaat om nadenken over de juiste weg. ‘Het aangaan van relaties en vragen over wie je bent en wat je wilt, zijn thema’s die je niet leert op school, maar waar iedereen mee te maken krijgt. Je moet het vaak zelf maar uitzoeken in het leven. Het is dus ook niet gek dat je hier heel erg in kunt vastlopen. Dramaseries kunnen dan helpen: je kunt zien hoe bepaalde keuzes uit kunnen pakken zonder dat het meteen ook gevolgen heeft in je echte leven.’

Merel van Ommen promoveert op 29 oktober om 16.30 uur in de Aula.