Ook al heb je als man geen slechte bedoelingen, een vrouw kan je in het donker op straat zomaar als een bedreiging zien. Gijs Hablous, promovendus bij politicologie, vindt dat mannen zich daarvan bewust moeten zijn. ‘Als we met kleine gedragsveranderingen bijdragen aan een groter gevoel van veiligheid in de publieke ruimte, dan verdelen we de last gelijker.’ Hij geeft alvast een voorzet.

Het was koud en het miezerde. Diep weggezonken in de capuchon van mijn jas en met muziek op mijn oren liep ik zonder veel aandacht voor de omgeving naar huis, toen nog in Nijmegen-West. De Stationstunnel was mijn vaste route als ik via de Bloemerstraat uit de stad kwam. Pas toen ik al een tijdje achter haar liep, begon het me op te vallen. De vrouw die enkele meters voor me liep, keek herhaaldelijk achterom. Soms hield ze haar blik even op mij gericht. Vaker was het kort, haast schichtig. Ze zag me als potentieel gevaar.

Het was niet voor het eerst (of voor het laatst) dat zoiets me opviel bij een nachtelijke wandeling. Ik herinner me dat ik me vooral machteloos voelde: hoe maak ik nu duidelijk dat ik géén  bedreiging ben zonder júíst over te komen als creep? Mannen met en zonder slechte intenties zijn er altijd, en het staat nu eenmaal niet op ons voorhoofd geschreven tot welke categorie we behoren.

Impact

Bovendien draait het helemaal niet om onze goede bedoelingen. Het feit dat we man zijn en als man worden gezien, is voldoende om een situatie als hierboven beschreven te creëren. In negen van de tien gevallen van seksuele grensoverschrijding is de pleger een man. Als het specifiek om straatintimidatie gaat, zijn vrouwen vaker slachtoffer dan mannen (en transgender personen vaker dan mensen die cis zijn). Volgens recent CBS-onderzoek heeft twee derde van de jonge vrouwen (12-25 jaar) en een derde van de jonge mannen in Nederland in 2020 of 2021 een vorm van  straatintimidatie meegemaakt. Het statistiekbureau vroeg opvallend genoeg niet naar sekse of gender van plegers.

‘Hoe maak ik nu duidelijk dat ik géén bedreiging ben, zonder júíst over te komen als creep?’

Wél laat de CBS-studie zien dat niet alleen de frequentie, maar ook de impact van straatintimidatie verschilt, afhankelijk van de vraag of slachtoffers man dan wel vrouw zijn. Meer dan een derde van de jonge vrouwen voelt zich weleens onveilig door straatintimidatie, tegenover zo’n vijf procent van de jonge mannen. Vreemd is het dus niet, dat vrouwen extra op hun hoede zijn.

Als ik vrouwen in mijn vriendenkring vraag of zij iets doen of juist laten om hun (gevoel van) veiligheid te vergroten, antwoorden de meesten bevestigend. De een neemt in het donker regelmatig een omweg naar huis, om bijvoorbeeld het Goffertpark te mijden. Hoe meer licht en hoe meer mensen, hoe beter, vindt zij. Een ander vindt de Stationstunnel juist vervelend, hoewel het licht er niet feller kan. Een eerdere ervaring met fysiek geweld op die plek heeft haar angstig gemaakt om door de tunnel te lopen.

Sleutelbos

Bijna elke vrouw die ik erover spreek, blijkt – als ik even doorvraag – allerlei trucjes te hebben: een (echt of nep) telefoontje plegen, sneller gaan lopen, koptelefoon op en oogcontact vermijden. Een enkeling probeert alvast voorbereid te zijn op een fysieke confrontatie: de vuist stevig om de sleutelbos geklemd, met de sleutels tussen de vingers om een mogelijke belager te kunnen afweren. Voor veel vrouwen is dit vast geen nieuws. Voor sommige mannen zal er een wereld opengaan. Zo ook voor een vriend van mij die ik sprak naar aanleiding van dit verhaal. Ik vroeg hem wat hij doet als een vrouw hem op straat misschien als bedreiging ervaart.

Een paar jaar terug vroeg hij actief rond bij vriendinnen nadat zijn zus hem had verteld over twee van haar ervaringen met intimidatie, kort na elkaar. Die gesprekken openden zijn ogen voor “wat meisjes en vrouwen allemaal overkomt” en voor het aanpassingsgedrag dat velen van hen zich haast automatisch eigen hebben gemaakt. Steek als man gewoon even over en zorg dat een vrouw je kan zien, is zijn praktische antwoord op mijn vraag. Zo simpel kan het zijn.

‘Ik zou het fijn vinden als zij niet bang hoeft te worden van mijn aanwezigheid’

En zo nodig ook. De balans is zoek. Het kan geen kwaad dat ook wij mannen ons een beetje aanpassen. Als we met kleine gedragsveranderingen bijdragen aan een groter gevoel van veiligheid in de publieke ruimte, dan verdelen we de last gelijker. Zo bezien vind ik het mooi wat een andere vriend van me appte: ‘Ik probeer dan veiligheid (…) te creëren door afstand te houden of een andere route te kiezen.’ Hij neemt het zekere voor het onzekere en loopt soms zélf om, zodat een vrouw niet het gevoel krijgt dat hij haar achtervolgt.

Weer een ander vertelt dat hij al lopend weleens bewust iemand opbelt om een vriendelijk gesprek te voeren, om zo duidelijk te maken dat hij niet met een vrouw op straat bezig is. En een toevoeging van een vriendin: “Als het over stranger danger gaat: spreek als man in je eentje gewoon geen vrouw in haar eentje aan ’s nachts.” Ook niet om ‘gewoon’ de weg of een sigaret te vragen, bijvoorbeeld.

Bewustwording

Ik merk dat het me positief verrast dat mijn mannelijke vrienden zich zo bewust zijn van hun positie op straat. Hoewel een van de mannen die ik spreek terecht opmerkt dat mijn steekproef niet representatief is voor de samenleving als geheel, stemmen de reacties van mijn vrienden me toch hoopvol. Als zij aan het denken kunnen worden gezet door hun sociale omgeving, dan moet dat elders ook mogelijk zijn. De vriend die zich door de ervaringen van zijn zus bewuster werd van zijn eigen rol, deelt sindsdien ook verhalen van zijn vrouwelijke vrienden met andere mannen, “zonder te zeggen om wie het ging, natuurlijk”.

Ondanks dergelijke bewustwording zullen situaties waarin een vrouw een man als bedreiging beschouwt, zich blijven voordoen. Hoe voelt dat eigenlijk voor de mannen in kwestie, om op straat zo in de gaten te worden gehouden? Mijn vrienden geven stuk voor stuk een antwoord met de strekking dat het niet om hun gevoel, maar om de beleving van de vrouw in kwestie draait. “Het is niet zozeer dat ik als ‘goed’ wil worden gezien”, zegt een van hen. “Ik zou het vooral fijn vinden als zij niet bang hoeft te worden van mijn aanwezigheid op straat.” En juist door dat te zeggen, draagt hij daar alvast een heel klein beetje aan bij.

Gijs Hablous promoveert momenteel op (inter)nationale normen over intersekse.