De Koninklijke Nederlandse Akademie der Wetenschappen (KNAW) zal in 2024 niet de nominatie en de selectie van de Heinekenprijzen op zich nemen. Directe aanleiding: Heinekens activiteiten in Rusland.

Al sinds 1964 is de KNAW onlosmakelijk verbonden met de Heinekenprijzen. Het geld voor de prijzen (à 200.000 dollar) komt via stichtingen van de schatrijke familie Heineken, terwijl het wetenschappelijk genootschap de jurering verzorgt. De prijzen genieten wereldwijd veel status, veel laureaten krijgen later een Nobelprijs. Ook zijn er prijzen voor aanstormend talent; waarvan er in 2022 een naar toenmalig Radboud-filosoof Fleur Jongepier ging.

Dilemma

Maar aan dat huwelijk van bijna zestig jaar is nu een einde gekomen. Heineken, zo ontdekte onderzoeksplatform Follow the Money begin dit jaar, was in weerwil van eerdere beloftes nog altijd actief in Rusland, ondanks de oorlog in Oekraïne. De Russische dochter van de bierbrouwer bracht zelfs 61 nieuwe producten op de markt. Later zette Heineken dit bedrijf alsnog te koop, inmiddels zou er een koper gevonden zijn.

Dat Heineken nog altijd actief bleek in Rusland, ‘was aanleiding voor de KNAW om de deelname aan de nominatie- en selectieronde van de Heinekenprijzen kritisch te bezien’, zo schrijft het academisch genootschap nu in een nieuwsbrief aan haar leden.

‘We stonden voor een dilemma vanwege de recente gebeurtenissen’, licht een woordvoerster toe aan de telefoon. ‘We kijken wel terug op een gezamenlijke historie van bijna zestig jaar.’ In de nieuwsbrief zegt KNAW-directeur Marileen Dogterom dat de beslissing genomen is ‘met pijn in het hart’.

 Promoten van bier

‘Goed dat de KNAW dit nu besloten heeft’, reageert hoogleraar Mathematische Fysica Klaas Landsman. De Spinozapremiewinnaar is al langer kritisch op de relatie tussen de KNAW en de Heinekenprijzen. Eerder riep hij op tot het verbreken van de banden. Via de samenwerking laat de KNAW zich lenen voor het promoten van bier, vindt hij, terwijl wetenschappers steeds meer ontdekken over de schadelijke gevolgen van alcohol. ‘Die conclusies ondermijnt de alcoholindustrie vervolgens weer’, aldus Landsman.

De KNAW zelf benadrukte vorig jaar in een reactie dat de prijzen niet door het bedrijf Heineken betaald worden, maar door de familie, uit de Stichting Alfred Heineken Fondsen en de Dr. A.H. Heineken Stichting voor de Kunst. Die staan los van de brouwerij.

Huichelachtig

Dat de oorlog in Oekraïne nu wel reden is om de handen van Heineken af te trekken, noemt Landsman huichelachtig. ‘De KNAW schrijft “met pijn in het hart”, en brengt het nieuws met stille trom, zonder officieel persbericht. Óf je zegt: dit is een fout bedrijf, of je zegt de prijzen nog altijd een goed idee te vinden en gaat ermee door.’ Wat Landsman betreft had de KNAW al veel eerder de banden moeten verbreken. ‘Al voor de oorlog in Oekraïne was Heinekens bedrijfsvoering dubieus. Bovendien zijn de schadelijke effecten van alcohol al tientallen jaren bekend.’

De Heinekenprijzen zullen in 2024 ook zonder KNAW-jurering gewoon uitgereikt worden, laten de stichtingen weten. Ze gaan op zoek naar nieuwe onafhankelijke jury’s.