Zaterdag verloopt het ultimatum van de vakbonden: het kabinet moet alle bezuinigingen op hoger onderwijs schrappen, of anders… Ja, anders wat? Acht vragen en antwoorden over het dreigen met een ‘politieke staking’.

De langstudeerboete mag dan geschrapt zijn, maar veel bezuinigingen op onderwijs en onderzoek staan nog recht overeind. De vakbonden willen ze allemaal van tafel en hebben een ultimatum gesteld: voor zaterdag moet de minister ze schrappen.

Toch staan er geen concrete acties op de planning, erkennen de bonden desgevraagd. Waarom stellen ze dan een ultimatum? En waarom staken tegen het kabinet als dat niet de werkgever is?

1. Mag je om politieke redenen staken?

Eigenlijk niet. Het stakingsrecht gaat over je werk, niet over je politieke voorkeuren. Een paar weken geleden had UvA-hoogleraar arbeidsrecht Evert Verhulp dan ook kritiek op de FNV vanwege een staking aan de Universiteit van Amsterdam. Daar legde personeel het werk neer vanwege schending van het demonstratierecht en de banden met Israëlische instellingen. Dat zou een rechter niet zomaar accepteren, zei Verhulp tegen het FD. ‘Arbeidsvoorwaarden kun je ruim opvatten, maar de strijd in Gaza valt daar toch echt buiten.’

2. Mag je wel staken tegen kabinetsbeleid?

Misschien wel. FNV-onderhandelaar Sam Verduijn spreekt van een ‘politieke staking’, ‘maar als we staken tegen bezuinigingen is dat ook vanwege de werkdruk. Die is volgens de arbeidsinspectie al veel te hoog. Daarom zou er juist geïnvesteerd moeten worden.’

3. De ‘werkdruk’ is onderdeel van de arbeidsomstandigheden…

En daarmee maakt deze staking dus meer kans bij de rechter, bevestigt hoogleraar Verhulp desgevraagd. Mocht het überhaupt tot een zaak komen. Want waarom zouden werkgevers stakingen willen verbieden tegen bezuinigingen waar ze zelf ook faliekant tegen zijn?

4. Vind de minister die werkdruk dan geen probleem?

Jawel: als universiteiten de werkdruk niet aanpakken kunnen ze maatregelen verwachten, schreef minister Bruins in oktober aan de Tweede Kamer. Maar kennelijk denkt hij dat de werkdruk ondanks krimpende budgetten omlaag kan.

5. Willen de werknemers überhaupt staken?

De vakbonden denken van wel. Na de deal over de onderwijsbegroting hebben ze het aan hun leden gevraagd. Bij de FNV is 85 procent bereid om over de resterende bezuinigingen te staken. Bij de AOb is dat zelfs 90 procent, zegt de vakbond. Aanstaande maandag heeft de FNV een ‘actievergadering’ met de achterban over vervolgacties.

6. Waarom vergaderen ze pas na het ultimatum over de consequenties?

Omdat het ultimatum vooral een juridische functie heeft, legt AOb-onderhandelaar Douwe van der Zweep uit. Dit is sinds oktober de derde keer dat de bonden de minister oproepen om in gesprek te gaan over de bezuinigingen, maar die heeft nog niet van zich laten horen. ‘Zelfs geen kennismakingsgesprek.’

Ook Verduijn heeft nog niets gehoord. ‘Dat past in het patroon: de minister is al een half jaar niet bereid met ons te praten. We verwachten niet voor zaterdag nog iets te horen van hem. Maar het ultimatum is ook een juridisch middel om een staking uit te kunnen roepen.’

7. Waarom beginnen die acties niet al volgende week?

‘We zitten er niet in voor de korte klap’, zegt Verduijn. De meeste plannen gaan pas in 2026 in. De komende weken willen de bonden de Eerste Kamer ervan overtuigen tegen de onderwijsbegroting te stemmen. En dan komt de Voorjaarsnota nog, waarin begrotingsplannen vaak bijgesteld worden. ‘Dit is niet even snel staken en klaar. Dit is een traject van de lange adem.’

8. Maar misschien gaat er dus helemaal niet gestaakt worden?

Dat kan. Voor de vakbond zijn er niet veel andere opties meer, zegt Verduijn. ‘We hebben al met 25 duizend demonstranten op het Malieveld gestaan. Dat is een behoorlijk statement. Een volgende actie moet daar wel overheen gaan. Dan ga je toch denken aan stakingen.’