Wat kunnen we leren van krakers? Die vraag staat centraal tijdens de lezing die politiek filosoof Mathijs van de Sande zaterdagavond geeft in Café de Plak, als onderdeel van de Nijmeegse Kunstnacht. ‘Het zou goed zijn voor de democratie als mensen meer het heft in eigen hand zouden nemen.’

‘Kraken is een interessant fenomeen’, zegt Mathijs van de Sande, politiek filosoof aan de Radboud Universiteit. ‘Het is sinds 2010 verboden, maar in de decennia daarvoor was het niet illegaal. Krakers waren zelfs tot op zekere hoogte bij wet beschermd. Afgelopen zomer is er een extra wet aangenomen waardoor krakers makkelijker uitgezet kunnen worden. Dat is bizar in een tijd waarin het tekort aan woningen torenhoog is.’

Toch wil Van de Sande, die in zijn studententijd zelf ook in kraakpanden heeft gewoond, geen betoog houden dat meer mensen moeten gaan kraken om zo de woningnood op te lossen. Het gaat hem om de manier van denken erachter, over de lessen die geleerd kunnen worden van de kraakbeweging. ‘We kunnen veel leren van hoe krakers naar de maatschappij kijken en ermee omgaan.’

Wat valt er te leren van krakers dan?

‘Krakers claimen bijvoorbeeld het recht op hun eigen stad. Dat zouden meer mensen moeten doen in mijn ogen. Op die manier vorm je een stad waarin iedereen zichzelf tot uiting kan brengen. Dat is toch waar een stad voor bedoeld is: het laten samenkomen van verschillende mensen.’

‘Het beste voorbeeld zijn de stadscentra van grote steden in Nederland. Die lijken steeds meer op elkaar: dezelfde winkels, dezelfde inrichting. Het centrum van Nijmegen telt alleen al vijf Kruidvats. En zo heb je nog een dozijn winkels die ook in andere steden te vinden zijn. Het is allemaal uniform.’

Wat is daar erg aan?

‘Een binnenstad zou juist moeten fungeren als een plek waarin alle culturen en ideeën samenkomen. Er zou meer ruimte moeten zijn voor creatieve, culturele en politieke uitingen. Je moet tegenwoordig een vergunning aanvragen om muziek te mogen maken in de binnenstad. Dat is toch vreemd? Krakers gaan daar tegenin: ze zetten de stad naar hun hand en claimen als het ware hun recht op de binnenstad terug.’

Waarom is dat goed, dat ze dit recht (terug) claimen?

‘Dat hoort bij burgerschap en burgerparticipatie. Je ziet dat de burger steeds minder inspraak heeft in democratische besluitvorming. Bij stedelijke projecten vanuit de gemeente wordt de buurt vaak gevraagd om input. Maar de daadwerkelijke inspraak blijft beperkt. Het is een schijnparticipatie. Er is geen medezeggenschap voor burgers.’

‘Krakers laten bij uitstek zien dat ze wél het heft in eigen handen nemen. Als ze het er niet mee eens zijn dan wordt ergens – letterlijk – een breekijzer tussen gezet om het probleem op te lossen. Een gezonde democratische samenleving heeft dat ook nodig, dat haar burgers in actie komen en problemen aanpakken.’

En het negatieve stigma dat op kraken zit, wordt daar niet te makkelijk aan voorbij gegaan?

‘Je ziet bij veel politieke bewegingen, waaronder de krakersbeweging, dat ze in een bepaald discours geplaatst worden en geassocieerd worden met bepaalde groeperingen of subculturen. Dat heeft te maken met de kraakbeweging uit de jaren ’70 en ’80 die we hier hadden, die was radicaler en militanter.’

‘Pluk van de Petteflet was ook een kraker’

‘Maar kraken is een breder fenomeen. Het bezetten van leegstaande woningen of terreinen gebeurt over de hele wereld, in allerlei culturen. Al jarenlang. Het hoeft dus helemaal niet zo gek of vreemd te zijn. Pluk van de Petteflet (de hoofdpersoon uit de gelijknamige kinderboek van Annie M.G. Schmidt, red.) was ook een kraker hè? Simpel voorbeeld: na de Tweede Wereldoorlog waren veel mensen dakloos door de oorlogsschade. Noodgedwongen trokken zij in leegstaande on onbeheerde panden. We noemden dat alleen toen nog geen kraken en het was geen politieke uiting.’

Huiseigenaren zijn vaak niet blij als ze erachter komen dat hun pand gekraakt is…

‘Dat huiseigenaren het niet altijd leuk vinden als er een pand van hun wordt gekraakt, dat begrijp ik. Ik heb het zelf ook wel eens meegemaakt, dat er een boze pandjesbaas voor de deur stond.’

‘Maar kraken kan ook positieve dingen opleveren. Ik heb in Den Bosch een tijd in enkele gekraakte panden gewoond die genomineerd waren voor de sloop. We zijn toen in overleg met de woningcorporatie gegaan en hebben beloofd te vertrekken als er sociale huur in de gebouwen zou komen. Dat is daarna ook gebeurd. Zo is de ruimte toch nog goed benut uiteindelijk. En opvallend genoeg bleek tijdens de verbouwing dat er eeuwenoude muren onder het pand zaten. Destijds werd erkend dat door de krakers het belang van de historische waarde van het pand naar voren is gekomen.’

De lezing van Van de Sande is onderdeel van een aantal lezingen van Radboud Reflects, die georganiseerd worden in het kader van de Nijmeegse Kunstnacht. Het volledige programma is online te vinden.