‘Laat mensen met lichte psychische klachten hun behandeling zelf betalen’
-
Damiaan Denys. Foto: Universiteit van Amsterdam
Jongeren die massaal lijden onder stress, lange wachtlijsten voor behandelingen, kosten die de pan uitrijzen. Als je afgaat op de cijfers in de geestelijke gezondheidszorg zou je niet denken dat we in een van de welvarendste landen in de wereld leven. Volgens psychiater en hoogleraar Damiaan Denys ligt de oorzaak deels bij onszelf. Morgen vertelt hij erover bij Radboud Reflects.
Psychiater Damiaan Denys is niet bang om een knuppel in het hoenderhok van de geestelijke gezondheidszorg te gooien. Het is prima, zegt hij, als mensen naar een psychotherapeut stappen als ze last hebben van een burn-out, neerslachtigheid, of andere lichte psychische klachten. Maar laat ze die behandeling gewoon zelf betalen. ‘Die keuze is aan hen. Ze kunnen ook een fiets kopen, gaan wandelen, of een groep gelijkgestemden opzoeken.’
Daarmee wil hij deze mentale klachten niet ontkennen, benadrukt hij. Maar dat dit soort therapieën vaak (deels) vergoed worden, is volgens Denys een van de redenen waarom het huidige stelsel van de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) onhoudbaar is geworden. ‘Het bedrag dat we uitgeven aan psychische zorg is de afgelopen tien, vijftien jaar verdubbeld. Toch staan er tienduizenden mensen op wachtlijsten en gaat er geen dag voorbij dat er in de media geklaagd wordt over de GGZ. Hoe kán dat?’
In Het tekort van het teveel (Nijgh & Van Ditmar, 2020) tracht de van oorsprong Vlaamse Denys (1965) deze zelfbenoemde ‘paradox van de mentale zorg’, te ontleden. De analyse in het boek is gebaseerd op zijn ervaringen in de Nederlandse GGZ. Sinds 2005 is hij afdelingshoofd van het Psychiatrisch centrum van het AMC Amsterdam, en van 2016 tot 2019 was hij voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Tijdens het interview op zijn werkkamer in het AMC spreekt de hoogleraar gedecideerd en recht voor zijn raap, maar zit er tegelijkertijd ontspannen en rustig bij. Af en toe klinkt oprechte frustratie door in zijn verhaal, wanneer hij zijn stem verheft.
De problemen in de geestelijke gezondheidszorg moet je zien als een driekoppig monster, vertelt hij. Een simpele, eenvoudige manier om die te verslaan – die politici en zorgbestuurders het liefst zien – is er helaas niet. Ja, het afschaffen van vergoedingen voor behandeling van lichte klachten is een van de dingen die moet gebeuren, maar voor een duurzame oplossing is het nodig om je pijlen te richten op alle drie hoofden van het monster tegelijk. Morgen vertelt hij erover in een lezing van Radboud Reflects in De Vereeniging.
Wat zijn die drie koppen?
‘Dat is allereerst de marktwerking in de geestelijke gezondheidszorg. Maar de oorzaak ligt ook in de manier waarop wij als psychiaters zorg verlenen, door de indruk te wekken dat we iemands problemen kunnen oplossen. En ten slotte ligt het probleem ook bij de burger. Doordat die haar mentale ongemakken steeds meer cultiveert neemt de zorgvraag alleen maar toe. Al deze drie elementen zijn met elkaar verweven.’
Om met het laatste te beginnen. De zorgvraag neemt toe?
‘Ja, die is oeverloos geworden. We zijn wereldwijd bijna koploper wat betreft het aantal psychologen en psychiaters, en nog is het niet voldoende om aan de vraag te voldoen. Dat is op het eerste oog raar, want het aantal mensen met schizofrenie, dwangstoornissen of andere ernstige stoornissen is al decennia behoorlijk constant.’
‘De toename zit vooral in de groep met lichte psychische klachten. Mensen zeggen steeds makkelijker dat ze stress hebben, of een burn-out. Dat komt volgens mij doordat beleving en gevoel steeds meer voorop staan in de maatschappij. Kijk naar de media: die stellen de feiten niet meer centraal, maar hoe mensen iets ervaren. We willen weten hoe het vóelt als je vlakbij de Bataclan was toen die aanslag gepleegd werd. Het lijden wordt gecultiveerd.’
Is dat niet juist goed? Psychische problemen hebben lang in een taboesfeer gezeten.
‘Maar het taboe is niet weg! Dat is een misvatting. In de media wordt nog steeds gesproken over ‘verwarde’ personen. Een idioot concept dat nog stamt uit de negentiende eeuw, dat we als afvalbak gebruiken voor mensen die niet voldoen aan de normaliteit zoals wij die sociaal definiëren. Omdat ze alcoholist zijn, of dement, bijvoorbeeld. We stigmatiseren de echte psychiatrische patiënt en maken er een verward persoon van. En ondertussen pathologiseren en medicaliseren we ons mentale lijden – we koketteren ermee.’
Een kwart van de Nijmeegse studenten noemt zijn gezondheidstoestand slecht. Stellen zij zich aan?
‘Nee, natuurlijk niet. Die mensen voelen zich wel degelijk sociaal geïsoleerd, of bang. De vraag is alleen: is dat abnormaal? Ik denk dat zij juist psychisch lijden omdat in onze huidige hyperindividualistische maatschappij steeds hogere eisen gesteld worden aan mensen. Succes wordt gezien als een keuze, waardoor falen niet meer wordt geaccepteerd. Natuurlijk word je dan depressief.’
Hoe los je dat op?
‘We moeten anders aankijken tegen mentaal lijden. Is er wel sprake van ziekte als je je angstig of neerslachtig voelt? Ik denk dat we lijden moeten zien als een gezónd signaal, een teken dat je verkeerd bezig bent, dat je je levensstijl moet veranderen. Misschien moet je op zoek naar een andere studierichting, of naar mensen bij wie je je prettiger voelt. Maar dat signaal wordt nu genegeerd. Men ziet lijden als een soort technisch defect. Dat moet even gerepareerd worden en daarna kun je weer door.’
Kun je als individu wel problemen oplossen die de maatschappij veroorzaakt?
‘Nee, dat is problematisch. Tot de jaren zestig had je de grote betekenissystemen die richting gaven aan het leven: religies en grote politieke ideologieën zoals het communisme. Natuurlijk waren die systemen dwingend en beklemmend, maar ze gaven het lijden wel zin. Het had transcendentale betekenis. Voor een duurzame oplossing zouden we eigenlijk op zoek moeten naar een nieuw betekenissysteem, iets wat mensen bindt. Corona was er zo een, vooral in de beginfase. Maar er volgen ongetwijfeld nog andere crises – op het gebied van klimaat, economie, of sociaal – die ons dwingen om collectief samen te werken.’
Ondertussen wordt er goed verdiend aan al die mensen met existentiële levensvragen, schrijft u in uw boek.
‘Dat klopt. Dat komt door de gereguleerde marktwerking, die sinds een jaar of vijftien bestaat in Nederland. Dat is de tweede kop van het monster. Behandelingen voor psychisch lijden – zoals burn-out, depressies of existentiële vragen – zijn nu gewoon producten die verkocht worden aan burgers. Binnen dat systeem is het financieel aantrekkelijk om mensen met lichte klachten zoveel mogelijk te behandelen, vergoed door de verzekeraars. Er zijn dan ook allerlei psychologen op gesprongen die hiervoor praktijken oprichtten.’
Wat heeft die marktwerking voor negatieve gevolgen?
‘De belangrijkste is dat mensen met zware klachten – psychoses, bipolaire stoornissen, anorexia – te weinig of te laat behandeling krijgen. Of zelfs een verkeerde diagnose, waardoor ze jarenlang verkeerde therapieën krijgen. In een commercieel model wordt bespaard op de kosten – en dus op kennis. Het gevolg is dat afgestudeerde basispsychologen veelal de diagnoses stellen, omdat de psychiater te duur is.’
‘Een ander gevolg is dat er een gigantisch administratief controlesysteem opgezet is. In zo’n systeem is iedereen ongelukkig: behandelaars zijn meer bezig met papierwerk dan dat ze cliënten zien, ziektekostenverzekeraars voelen zich continu negatief bejegend omdat ze geld zouden oppotten, en patiënten staan op een wachtlijst.’
Wat moet er gebeuren?
‘De marktwerking moet stoppen. Haal de zorg voor ernstige psychiatrische patiënten uit de commercie, en geef de instellingen die hen bedienen een vast budget. Zo werd de GGZ voorheen ook gefinancierd. Daarmee ben je ook in een klap af van een hoop administratieve lasten.’
En de mensen met lichte klachten, zoals existentiële vragen of stress, moeten we die aan hun lot overlaten?
‘Nee, natuurlijk niet. Maar, en dat is de derde kop van het GGZ-monster, we moeten als beroepsgroep erkennen dat we veel psychische klachten helemaal niet kúnnen oplossen, omdat de achterliggende oorzaken sociaal van aard zijn. Dat we dat lastig vinden, komt deels door de marktwerking. Doordat zorg een commercieel product is, verwachten mensen ook dat we hen af van hun probleem kunnen afhelpen. Terwijl we als we eerlijk zijn ook kunnen zeggen: ga in Zwitserland wandelen in de bergen, dat helpt misschien net zo goed.’
De lezing van Damiaan Denys ‘Het tekort van het teveel’ bij Radboud Reflects is donderdag van 20.00 uur tot 21.30 uur in De Vereeniging. Kaarten zijn online te bestellen. Er is geen livestream.
Studente schreef op 22 september 2021 om 13:17
Ja, want het probleem ligt bij de patiënt en niet bij de ongelofelijk prestatiegerichte maatschappij.. ♀️ het is vast een goed idee om de drempel nog hoger te leggen…
Vlaams is moeilijk leesbaar schreef op 22 september 2021 om 17:43
Je klinkt sarcastisch, maar dit is precies wat Denys zegt.
Het probleem ligt niet bij de patiënt, maar de oplossing in veel lichte gevallen wel. Dat is niet de lat hoger leggen voor jezelf, maar volledig ergens anders.
Pieter schreef op 23 september 2021 om 09:41
Het probleem kan inderdaad de maatschappij zijn. Maar de oplossing zal vrijwel altijd moeten liggen bij de patiënt die zijn of haar weg moet vinden in de maatschappij. Een maatschappij veranderen is het werk van decennia, lijkt me niet dat een patiënt daarop moet gaan wachten.
Kim Verheggen schreef op 28 september 2021 om 16:37
Ik heb gezegd niet ok op verkeerde stukjes. Maar de psychiater is niet ok!! Zelf betalen dan komt het nooit meer goed met die arme kinderen!!! de reacties wel ok
Milou Broekhuis schreef op 22 september 2021 om 23:45
Er moet iets veranderen binnen de ggz, dat is duidelijk. Maar het wegwuiven van bepaalde psychische klachten als ‘licht’ is niet de oplossing. Ik ben benieuwd wat (en wie) dan bepaalt of er sprake is van lichte psychische klachten of ernstig. De ene verslaving of burnout is de andere niet, hoe vergelijken we zoiets? Zo’n systeem staat ook haaks op inzetten op preventieve zorg. Het aantal patiënten met ernstige psychische problemen blijft constant, maar misschien zou dit aantal wel veel hoger liggen zonder onze investeringen in “lichte” psychische klachten. Moeten we dan maar wachten tot we een dwangstoornis of psychose ontwikkelen om in aanmerking te komen voor passende en betaalbare hulp? Lichte psychische problemen horen bij het leven, daar heeft hij een punt. De focus moet dan ook niet liggen op het oplossen van deze problemen maar de omgang ermee en acceptatie ervan. Dit moet al geleerd worden op scholen, bijvoorbeeld via mindfulness of ACT. Dingen als levensloopregeling bij Autisme is even een investering, maar verdient zich uiteindelijk meer dan terug. Dus juist méér inzetten bij “lichte” problemen, maar wel het goede. Als kinderen jong leren omgaan met stress (als vast onderdeel in het lespakket) voortkomt dit later dure individuele therapieën.
Sara schreef op 26 september 2021 om 10:52
Milou…Super jouw reactie, vooral:………….” maar misschien zou dit aantal wel veel hoger liggen zonder onze investeringen in “lichte” psychische klachten. Moeten we dan maar wachten tot we een dwangstoornis of psychose ontwikkelen om in aanmerking te komen voor passende en betaalbare hulp?”
….
En idd in onderwijs en algemene ontwikkeling ondersteuning en bewustwording..
Maar zeker ook vanuit een maatschappelijk realistisch-politiek en plaatselijk (gemeentelijke) beleidsondersteuning.
Eva schreef op 23 september 2021 om 07:15
Het is gewoon heel gek dat we wel elk jaar naar de tandarts gaan, maar niet elk jaar een half uurtje praten over wat ons bezighoudt in ons hoofd. Wat mij betreft zou er eerder meer dan minder laagdrempelige zorg moeten komen om tijdig bij te kunnen sturen. Kosten daarvan zullen waarschijnlijk lager uitvallen dan het betalen van 2 jaar ziektewet door de staat. Maar ja, dat zijn andere departementen…
Ja ach ja schreef op 24 september 2021 om 10:39
Wat een aparte vergelijking. Je hebt toch geen psycholoog nodig om eens in het half jaar een halfuurtje te praten over wat er omgaat in je hoofd? Voor zoiets kun je toch, hoop ik, prima bij vrienden of familie of een partner terecht? Dat lijkt me nu juist precies het punt dat Denys maakt. Iedereen voelt zich wel eens gestresst of gedeprimeerd, kort of lang, licht of zwaar. De weg naar een goede omgang met zulke problemen bevindt zich in onze sociale omgeving, niet de spreekkamer van de psycholoog.
Trudy schreef op 23 september 2021 om 07:30
Reactie op Vlaams is moeilijk leesbaar:
Maar hoe krijg je die lat lager of ergens anders? Als je al lange tijd dingen op een bepaalde manier doet, lukt het je (denk ik) vaak niet om zelf je patronen te doorbreken. Professionele hulp (hoeft niet perse van een psycholoog) kan het verschil maken. Als mensen dit zelf moeten betalen, is het niet voor iedereen weggelegd, maar alleen voor hen die goed verdienen en/of naasten met geld hebben.
Simon schreef op 23 september 2021 om 12:06
Het is weer duidelijk; als een organisatie verziekt is moet de werknemer de organisatie maar verlaten, als jij niet kunt voldoen aan de eisen van +60 uur per week werken en nog niet voldoende verdient om een redelijk huis te kopen en daar depressief van wordt is dat jouw probleem, als studenten/scholieren te veel stress en/of sociale druk ervaren op school is dat hun probleem; gaan alle psychiaters dan in Den Haag aankloppen en melden dat dit zo niet langer kan? Dat we elkaar met zijn allen misschien wel ‘echt gek’ maken? Of moeten we dan allemaal de ‘organisatie’, lees de maatschappij, maar ‘verlaten’ als we er niet tegen kunnen? Heet dat ‘ondraaglijk lijden’ en dan zorgt de regering straks wel voor een pilletje? Veel goedkoper, toch, meneer Denys? Oh Brave New World…
L.J. Lekkerkerk schreef op 2 oktober 2021 om 12:23
Tja Simon, ik zal de laatste zijn om te beweren dat organisaties of de maatschappij niet beter/mooier/liefdevoller zouden kunnen.
Desondanks is de scene uit Life of Brian waar de hoofdpersoon zingt ‘Always look at the bright side of life’ veelbetekenend. Het gaat niet om je minder prettige omstandigheden en tegenslagen, maar hoe je ernaar kijkt en mee omgaat.
Dorothe Brugman schreef op 23 september 2021 om 13:16
Leven is voor iedereen lijden
Nanda schreef op 24 september 2021 om 00:36
Deze hoogleraar denkt dat iedereen met ‘lichte’ psychische klachten een vangnet, werk en geld heeft. De wachtkamer van de GGZ zit vol met jongeren, bijstandsgerechtigden, alleenstaande ouders en laagopgeleiden die nauwelijks hun premie en eigen bijdrage kunnen voldoen. Die ‘lichte’ gevallen worden vanzelf ‘zware’ gevallen als ze hun therapie niet kunnen betalen. Zegt de dokter tegen astma-patiënten: ‘ga maar boswandelen in de frisse lucht en je eigen behandeling betalen?’ Dan deze mensen, die vaak kinderen te verzorgen hebben, ook niet.
Of gebruik meer MDMA schreef op 24 september 2021 om 11:03
“Ik denk dat we lijden moeten zien als een gezónd signaal, een teken dat je verkeerd bezig bent, dat je je levensstijl moet veranderen.”
Een dokter zegt wel tegen een astmapatiënt dat die moet stoppen met roken – dat die diens levensstijl moet veranderen. Dan kan een psychiater ook tegen mensen die klachten krijgen van een bepaalde omgeving dat ze zich zelf uit die omgeving moeten weten te halen.
Manon Kleijweg schreef op 25 september 2021 om 12:21
Damiaan Denys is een boeiende spreker en schrijver, maar zijn analyse mist iedere cijfermatige grondslag, betoogde ik in februari al in Trouw. Het grootste deel van de “ggz patiënten” wordt begeleid door de praktijkondersteuner van de huisarts. Er is sprake van een schijnbare toename door oprekking van het begrip ggz. Je moet trouwens behoorlijk in de war zijn of de afgelopen 10 jaar in een grot geleefd hebben als je meent met zingevingsproblemen of een burnout bij een psychiater terecht te kunnen. Maar de psychiatrie heeft wel degelijk een probleem op te lossen t.a.v. de wachtlijsten:
https://www.trouw.nl/opinie/zitten-we-massaal-bij-de-psychiater-welnee~bd7417f9/
Ineke schreef op 28 september 2021 om 11:07
Iedereen heeft uiteraard recht op zorg , maar ben het er wel mee eens dat lichtere vormen ook anders behandeld kunnen worden .Want inderdaad mensen met zeer zware en complexe geestelijke bagage worden nog te vaak van het kastje naar de muur gestuurd of krijgen niet de juiste behandeling waardoor ze er nog slechter uitkomen .En ook vind ik persoonlijk dat er dan echt ervaren mensen bij betrokken moeten worden en niet iemand die net is afgestudeerd .Want als het complex is moet het heel zorgvuldig bekeken en behandeld worden en dat gebeurt nu vaak niet met alle gevolgen van dien
L.J. Lekkerkerk schreef op 2 oktober 2021 om 12:28
Wijlen mijn opa (1899) deed eind jaren 1960 een uitspraak die me is bijgebleven: ‘Overspannen, dat hoorde je vroeger (zeg de crisisjaren 1930) nooit. Tegenwoordig vinden ze hun werk niet meer leuk en dan zijn ze even later ineens ‘overspannen’. ‘
Denk maar eens aan het liedje van Bert & Ernie:
“Maak er wat van, maak er wat van.
Als je ontevreden bent, nou, doe er dan wat an.”
https://www.youtube.com/watch?v=Z5nNZK8LogI