De eikenprocessierups is met stip de zomerplaag van 2019. Mensen in witte pakken proberen hem met stofzuigers te bestrijden maar dat slaat eigenlijk nergens op, meent Martin Drenthen. Donderdag geeft de milieufilosoof een lezing op de Kaaij.

Martin Drenthen is net terug van een fietsvakantie naar Zuid-Frankrijk, maar ook ver van huis viel niet aan die vervelende eikenprocessierups te ontkomen. ‘In Luxemburg en Noord-Frankrijk was de route een paar keer omgelegd vanwege de harige beestjes’, vertelt Drenthen met nog enigszins vermoeide benen.

‘Op een bepaald moment dacht ik een hele hoop muggenbulten te hebben, maar het bleken haartjes van de processierups. Het jeukte verschrikkelijk.’

De bestrijding van de eikenprocessierups lijkt vaak dweilen met de kraan open.

‘In sommige gemeentes gaan mensen in witte pakken met stofzuigers de bomen te lijf, op andere plekken overweegt men zelfs om de eiken te kappen. Hoe kan je jezelf wijsmaken dat dit helpt?’

Volgens Drenthen is er meer aan de hand. ‘Onze tolerantie voor de grillen van de natuur is afgenomen, al is het een vooruitgang dat we niet langer over uitroeien spreken – vijftig jaar geleden was dat wel anders geweest. Maar zodra de natuur niet meer lief is, willen we onmiddellijk in actie komen.’

Hoe valt dat te verklaren?

‘In Nederland hebben we de traditie om het land naar onze hand te zetten, maar het ontbreekt ons aan praktische wijsheid over hoe we met de natuur moeten omgaan. In de Achterhoek wilden de autoriteiten onlangs bomen langs een provinciale weg kappen, omdat we er anders met de auto tegenaan zouden rijden. In plaats van onszelf aan te passen, passen we de omgeving aan.’

‘Onze motivatie om de natuur te beschermen is redelijk oppervlakkig’

‘Neem de teek. Wij zijn daar bang voor, maar in landen met veel wilde natuur moeten ze daar om lachen. In Montana gaan er elk jaar wel een paar mensen dood door aanvallen van grizzlyberen en poema’s. Toch pleit niemand ervoor om die dieren uit te roeien. Als je natuur wil, hoort dat erbij, zo weet men daar. Wie elk risico wil uitsluiten, moet geen natuur willen. Uit onze reactie op de processierups blijkt weer eens dat onze motivatie om de natuur te beschermen redelijk oppervlakkig is. Dat maakt de rups filosofisch interessant.’

Wat is de beste manier om de eikenprocessierups te bestrijden?

‘De eikenprocessierupsenplaag is deels het gevolg van een verstoord ecosysteem. Dat heeft te maken met onze eigen keuzes. Veel mensen leggen tegels in hun tuin of houden de buxusmot met gif op afstand. Daar gaan koolmeesjes die buxusmotten eten aan dood, waardoor ze geen processierupsen meer kunnen eten. Daarom moeten we op individueel niveau onze tuinen vergroenen, en collectief ons landschap.’

‘In zekere zin is deze plaag een gevolg van de kaalslag in ons landschap. Binnen de Nederlandse samenleving zijn sterke krachten tegen biodiversiteit, ten gunste van intensieve landbouw. Met kleinschalige, groene landbouw zouden we de biodiversiteit kunnen herstellen. Misschien moeten we boeren betalen voor het in stand houden van het landschap. Maar dat betekent niet dat morgen alle overlast door eikenprocessierupsen verdwenen zou zijn. Op een fietstochtje zal je altijd sommige plekken moeten vermijden (lacht).’

In sommige kranten wordt de eikenprocessierups vergeleken met oudtestamentische plagen.

‘Dat komt stiekem tegemoet aan een religieus verlangen: dat er grote mythische krachten aan het werk zijn waar de mens deelgenoot van is. Dat idee hebben we lang uit ons wereldbeeld gebannen, maar komt op dit soort momenten terug aan het oppervlak. In die Bijbelse plagen zit ook een soort aantrekkingskracht.’

Die apocalyptische dimensie speelt volgens mij ook mee wanneer de eikenprocessierups aan de klimaatverandering wordt gekoppeld. Tegelijkertijd ontheft zo’n duiding ons van onze verantwoordelijkheid: klimaatverandering is immers een proces waar wij als individu geen vat op hebben en dat zich niet zomaar laat terugdraaien. De gretigheid waarmee de klimaatverandering als oorzaak wordt aangewezen geeft te denken.’

Heeft de klimaatverandering dan geen invloed op de toename van de eikenprocessierups?

‘Klimaatverandering is maar zeer ten dele verantwoordelijk voor de huidige rupsenoverlast. Weliswaar rukt de rups heel langzaam op naar het noorden, maar vijf minuten googelen volstaat om te zien dat de rups hier al 150 jaar voorkomt – in golven, zoals zoveel dingen in de natuur.’

‘Vijf minuten googelen volstaat om te weten dat de rups hier al 150 jaar voorkomt’

‘Ach, in een rijk en gevarieerd ecosysteem met sluipwespen en vogels komt de eikenprocessierups minder aan bod. Het heeft wat tijd nodig, maar op een dag hebben insecteneters zoals de koolmees de rups als voedselbron ontdekt. Biologisch gezien is zo’n proces volstrekt normaal. Om de rups te bestrijden, heeft men in sommige gemeentes nestkastjes opgehangen voor koolmezen of voor vleermuizen, en dat schijnt goed te werken. Zo’n ecologische aanpak is op de lange termijn de enige verstandige benadering. In combinatie met een wat meer ontspannen houding ten aanzien van de ongemakken van de natuur.’