OPINIE – Nu de PvdA ook haar steun intrekt voor het studievoorschot moet de basisbeurs zo snel mogelijk heringevoerd worden, betoogt promovendus en docent geschiedenis Adriaan Duiveman. Dat komt niet alleen de studenten zelf ten goede, maar ook de maatschappij als geheel.

Dit semester mag ik, net als vorig jaar, op vrijdagochtend om half negen een groep geschiedenisstudenten college geven. Vorig jaar verwachtte ik bleke gezichten, kleine ogen en een regelmatige gaap in de collegezaal. Het was er inderdaad allemaal, maar niet om de reden die ik verwachtte. In plaats van een beetje brak door de verleidingen van de Molenstraat waren mijn (nog verrassend enthousiaste) studenten oprecht vermoeid.

Velen van hen waren twee uur eerder opgestaan om – bij de gratie van het Brabantse OV-netwerk – nog net op tijd bij mij in college te arriveren. Ze woonden niet op kamers, maar bij hun ouders. In het dorp waar ze nu waarschijnlijk extra uren vakkenvullen om hun studie te betalen. Ik zie bij mijn studenten de gevolgen van de invoering van het schuldenstelsel, en ik maak me zorgen. Om hen, maar ook om de gehele Nederlandse samenleving. De ‘stufi’ moet op korte termijn weer heringevoerd worden, anders zullen de gevolgen desastreus zijn.

Checkboxes

Het aantal Nederlandse studenten is nauwelijks afgenomen sinds de afschaffing van de basisbeurs, maar cijfers laten zien dat de huidige studenten wel degelijk anders studeren dan hun voorgangers. Zo gaan de huidige eerstejaarsstudenten veel minder vaak op kamers. De directeur van de SSH& vreest zelfs voor toekomstige leegstand in de Nijmeegse studentencomplexen als deze trend doorzet. Het feit dat veel studenten niet meer op kamers wonen heeft ook effect op hun buiten-academische activiteiten. Besturen van studentenorganisaties kunnen met grote moeite nog worden gevuld en commissies worden weggesneden.

Normaal gesproken gaat de schuldenstelseldiscussie over kansenongelijkheid en de mogelijkheden van individuele studenten om ervaringen op te doen. Het zijn terechte zorgen. Door het schuldenstelsel wordt studenten de kans ontnomen om ‘zichzelf te ontwikkelen’. Ergo: vaardigheden op te doen die zich in hun carrière uit zullen betalen. Onderzoek laat inderdaad zien dat studenten grote druk ervaren om te presteren. Ze zien hun studietijd als een lange lijst met checkboxes waar je er minstens een paar van moet afvinken op je LinkedIn-profiel als je enige kans wil maken bij recruiters. Bestuursjaar? Check! Buitenlandervaring? Check! Eigen bedrijf? Check! Honours College en/of cum laude? Check! Wetenschappelijke publicatie(s) en/of scriptieprijs? Check! Kekke stage aan de Zuid-As of het Voorhout? Check! Maar dat lukt niet als als je ouders ondermodaal verdienen, je uit financiële noodzaak bij hen inwoont en binnen vier jaar moet afstuderen.

Banksaldo

Achter deze persoonlijke problematiek schuilt echter een nog groter maatschappelijk probleem. Onze rector constateerde al eerder dat zijn studenten het momenteel zwaar hebben. Toch blijft ‘investeren in een opleiding misschien wel de beste en belangrijkste investering (…) die je kunt doen’, stelde Van Krieken. Het is immers ‘zeer bevorderlijk voor je toekomstige inkomen’. Die focus op de individuele investering en toekomstige banksaldo’s doet echter geen recht aan een groter maatschappelijke probleem. Het is tijd om uit te zoomen. We moeten verder kijken dan de in zichzelf investerende student en onze blik verschuiven naar het studentenleven en de gehele samenleving. De manier waarop de schuldenstelseldiscussie nu wordt gevoerd is namelijk atomistisch.

Volgens filosoof Charles Taylor ziet de atomistische maatschappijvisie de samenleving als een verzameling autonome individuen die hun eigen, individuele doelstellingen willen behalen. Taylor betoogt overtuigend dat mensen helemaal niet zo autonoom zijn. In navolging van Aristoteles ziet hij de mens als een sociaal wezen. Mensen hebben het verlangen en de verplichting om ergens bij te horen en dat grotere sociale geheel in stand te houden. Dat is voor studenten niet anders.

Socioloog Robert Putnam stelt dat verbindingen tussen mensen essentieel zijn voor samenlevingen. Deze verbindingen – door hem aangeduid als ‘sociaal kapitaal’ – zitten in vrijwillige verenigingsvormen zoals kerken, sportteams, damclubs en volkstuinen. Hoewel je natuurlijk ook sociale verbanden kan opbouwen op de werkvloer, zijn de vrijwillige verenigingsvormen de voornaamste bronnen van het sociale kapitaal van samenlevingen. Hoe groter dat sociale kapitaal, des te groter het vertrouwen in elkaar en instituties, des te meer vrijwilligerswerk er wordt verricht en des te meer geluk mensen ervaren. Een gelukkige, gezonde en functionerende moderne samenleving heeft een rijk verenigingsleven.

Murw geslagen studenten

Wat heeft dit alles te maken met de afschaffing van de ‘stufi’? Het Nederlandse studentenleven – de diverse verzameling van sport-, studie- en gezelligheidsverenigingen – lijdt onder de afschaffing van de basisbeurs. Hoe kun je naast je nominale studie, urenlange treinreizen en (deeltijd)baan nog tijd hebben voor het studentenleven? Zoals gezegd kunnen besturen en commissies maar met moeite gevuld worden. Studenten bezoeken minder activiteiten omdat ze weer op tijd bus 10 moeten pakken. En terwijl de studietijd het moment is om vrienden te maken, blijkt uit enquêtes dat één op de vijf Radboudstudenten zich eenzaam voelt.

Daarmee spiegelt het studentenleven op dit moment de ‘burgermaatschappij’. Dalende ledenaantallen van maatschappelijke organisaties en eenzaamheid zijn ook daar problematisch. Ondertussen gooit de Rijksoverheid steeds meer taken over schutting van de ‘participatiesamenleving’. Om filosoof Phillip Blond te parafraseren: die participatiemaatschappij komt er niet als onze murw geslagen studenten alleen op hun scholierenkamertje Friends blijven Netflixen zonder zelf vrienden te maken. De verschraling van het studentenleven zal uiteindelijk het maatschappelijk middenveld van de ‘echte’ samenleving treffen.

Het studentenleven kweekt niet alleen vers human capital voor de hoogconjunctuur, maar ook volwaardige burgers. Volwaardige burgers kunnen een netwerk mobiliseren omdat ze vrienden maakten toen ze samen zongen tijdens een cantus. Volwaardige burgers weten hoe ze notulen en punten moeten maken tijdens de vergaderingen van VvE of gemeenteraad omdat ze tot diep in de nacht bralden tijdens de ALV. En volwaardige burgers zijn gelukkige, volwaardig mensen. Het zijn niet economische investeerders in de ‘BV Ik’, maar betrokken roeiploeg-, debatclub- en dispuutsgenoten. Nu de PvdA ook eindelijk het licht heeft gezien moet de basisbeurs zo snel mogelijk worden heringevoerd. Het is een investering in ons gezamenlijke sociale kapitaal.