De middelen die vrijkomen door de invoering van het leenstelsel hebben universiteiten hard nodig om de onderwijskwaliteit enigszins op peil te houden. Door stijgende studentenaantallen zit een echte kwaliteitsverbetering – het eigenlijke doel – er niet in. Dat blijkt uit een analyse die universiteitsvereniging VSNU en studentenorganisatie ISO vandaag naar buiten brengen.

Met de vervanging van de studiebeurs door een lening, in 2015, wilde toenmalig minister Jet Bussemaker (PvdA) twee vliegen in een klap slaan. Het leenstelsel was eerlijker, omdat ‘de bakker niet hoefde te betalen voor de opleiding van het zoontje van de advocaat’, aldus PvdA-partijleider Lodewijk Asscher. En de honderden miljoenen euro’s die hiermee elk jaar vrijkwamen zouden universiteiten en hogescholen kunnen gebruiken om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

Dat laatste blijkt lastig, blijkt uit de inventarisatie van VSNU en ISO. Hierin analyseerden ze hoe universiteiten van plan zijn de gelden voor de periode 2019-2024 uit te geven. Landelijk gezien gaat het om ruim 900 miljoen euro. Die plannen werden vorig kalenderjaar vastgelegd in zogeheten kwaliteitsafspraken.

Daling

Kwaliteitsverbetering van het onderwijs mag dan wel het doel zijn, feit is dat de instellingen de middelen hard nodig hebben om te compenseren voor de groeiende studentenaantallen, aldus VSNU en ISO. Ondanks het extra geld neemt de rijksbijdrage per student namelijk af van ongeveer 15.300 euro in 2018 naar zo’n 14.800 euro in 2024. Dit is het gevolg van overheidsbezuinigingen. Zonder de leenstelselgelden zou de daling nog sterker zijn.

Je kunt hierdoor moeilijk spreken van een kwaliteitsimpuls, vindt ISO-voorzitter Dahran Çoban. ‘Het is jammer dat het aanvullende karakter van de beloofde extra investeringen uit lijkt te blijven, omdat de kwaliteitsmiddelen nu nodig zijn voor het behoud van onderwijskwaliteit in plaats van een verbetering hiervan.’

Mager

Die constatering frustreert ook Jasmijn Vos, namens AKKUraatd lid van de Nijmeegse Universitaire Studentenraad (USR). ‘Een van de doelen van de kwaliteitsafspraken was dat het onderwijs kleinschaliger zou worden, door meer docenten aan te stellen’, vertelt ze in een telefonische reactie. ‘Dat laatste is inderdaad gebeurd, maar het aantal studenten is minstens net zo hard gegroeid. Dan kan de minister wel zeggen dat er geen kwaliteitsverlíes is opgetreden, maar dat is wel erg mager.’

Met de verantwoording van alle bestedingen uit de kwaliteitsafspraken zit het in ieder geval wel goed, constateerden VSNU en ISO op basis van universitaire jaarverslagen van 2019. Slechts 9 procent van het geld is nog nergens aan toegewezen, maar dat volgt dit jaar alsnog, aldus het persbericht. Naast kleinschaliger onderwijs zijn de bestedingsdoelen onder andere een intensievere begeleiding van studenten, docentprofessionalisering en onderwijsfaciliteiten.

‘Als er extra cursussen zijn ontwikkeld, wil ik weten: welke dan precies?’

Ook zouden studenten – gemiddeld gesproken – tevreden zijn over de inspraak die ze kregen bij de besteding van de gelden, via de medezeggenschap. Çoban: ‘Het is natuurlijk zoeken in het begin en niet alles gaat direct goed, maar als ik nu naar de plannen kijk ben ik blij dat er zo veel samenwerking bestaat tussen studenten en colleges van bestuur.’

Grote verschillen tussen faculteiten

Vos maakt wel een kanttekening bij de situatie aan de Radboud Universiteit. ‘Er zijn grote verschillen tussen faculteiten, merken we als USR. Ik weet bijvoorbeeld dat de FSR (de facultaire studentenraad, red.) van Medische Wetenschappen goed weet wat er speelt binnen dit dossier.’ Bij andere faculteiten is dat een stuk minder, merkt ze. ‘Sommigen zijn pas net geïnstalleerd, en krijgen de plannen nu al meteen ter instemming voorgelegd.’ Faculteiten bepalen grotendeels waar de middelen aan besteed worden. In 2019 betrof dit op de Radboud Universiteit 7,2 van de 9,2 miljoen euro.

De USR gaat haar facultaire evenknieën dan ook op korte termijn actief helpen. Bijvoorbeeld door de FSR’s concrete handvatten te geven zodat ze goed geïnformeerd kunnen meebeslissen over de bestemming van deze gelden. Ook hoopt Vos dat faculteiten hierbij van elkaar kunnen leren. ‘We zitten bovenop dit thema, het is een van onze speerpunten dit jaar.’

Het liefst ziet Vos dat elke student straks exact kan zien waar de gelden uit de kwaliteitsafspraken aan besteed zijn. ‘Bij het recente onderzoek van NOS op 3 hierover las ik bijvoorbeeld dat mijn faculteit, managementwetenschappen, extra cursussen heeft ontwikkeld. Ik wil dan weten: welke cursussen zijn dat dan precies?’

Overigens lijkt het leenstelsel zijn langste tijd te hebben gehad. Veel politieke partijen – inclusief Asschers PvdA – pleiten inmiddels voor een terugkeer van de studiebeurs. Of dat gebeurt, en in welke vorm, zal pas na de verkiezingen in maart duidelijk worden.