Piratenwebsite sci-hub.io is weer in de lucht. Student en Vox-medewerker Timo Nijssen maakt er gebruik van als hij wetenschappelijke artikelen zoekt. Hij legt uit hoe het werkt. ‘Het is natuurlijk geen heling.’

Stel je voor: het is half elf ’s avonds en je zit nog in de UB. Om je heen liggen lege koffiebekers en stapels uitgeprinte artikelen. De deadline voor je essay nadert, maar die ene bron die je moet hebben, is onvindbaar. En dan zie je hem staan, in de bibliografie van een ander artikel. Gauw tik je de titel in op JSTOR of RUQuest: ‘Your institution does not have access to this item.’ Zul je net zien.

Enter sci-hub. De piratenwebsite van de Kazachstaanse Alexandra Elbakyan belooft alle wetenschappelijke literatuur voor iedereen toegankelijk te maken. Elbakyan had tijdens haar studie vrijwel geen vrije toegang tot artikelen en moest tientallen dollars per stuk betalen. Dat moest veranderen, vond ze. sci-hub was het gevolg. Elsevier voelde zich zo bedreigd dat de uitgever al een rechtszaak aanspande (en won). Maar hé, illegaal is illegaal en dus dook sci-hub weer op.

Tien miljoen
Als Nijmeegse student heb je via de universiteit natuurlijk toegang tot een heleboel databases en tijdschriften, maar er zijn er nog genoeg waar de UB geen abonnement op heeft. Vul dan op sci-hub een link of DOI-nummer in van het gezochte artikel en de site gaat aan de slag. Zo’n tien miljoen artikelen telt de database van sci-hub zelf, de rest wordt met proxy’s via universiteitsservers opgehaald. Dat laatste kan doordat studenten en universiteitsmedewerkers van over de hele wereld inloggegevens hebben gedoneerd aan de piratensite.

Bij sci-hub moet je wel weten waar je naar zoekt. Een zoekterm invullen levert alleen een Google Scholar-pagina op met een Russische waarschuwing erboven. Beter is het om eerst zelf op JSTOR of in een andere database te gaan grasduinen – wel opletten dat je ook zoekt op stukken waar de Radboud Universiteit geen abonnement op heeft – en dan de link of DOI te plakken in sci-hub. Vervolgens gaat het systeem aan de slag, en krijg je weer een leus in het Russisch te zien. En dan: een pdf. Open access in het kwadraat.

Sympathiek
Uitgevers zijn niet blij met sci-hub omdat de piraat het auteursrecht van diezelfde uitgevers aan zijn laars lapt. ‘Contractueel gezien is het illegaal wat die website doet,’ zegt Natalia Grygierczyk, directeur van de Universiteitsbibliotheek. ‘Maar ik vind het wel bijzonder sympathiek. Publiek bekostigde wetenschap hoort gewoon voor iedereen toegankelijk te zijn.’

Uitgevers als Elsevier verdienen goed geld aan het toegankelijk maken van de artikelen. Grygierczyk: ‘Wetenschappers doen onderzoek met publiek geld, vervolgens peer reviewen andere publiek bekostigde wetenschappers hun artikel en geven ze de uitgever geld om het te publiceren in een tijdschrift. Om toegang tot die tijdschriften te krijgen, moeten de universiteiten vervolgens ontzettend veel betalen.’

De Radboud Universiteit kost dat jaarlijks alleen al zo’n 3,5 miljoen euro. Geld dat volgens Grygierczyk ook naar onderwijs had kunnen gaan. ‘Het auteursrecht komt vaak ook nog eens bij de uitgever te liggen, waardoor je als onderzoeker zelfs voor gebruik van je eigen artikelen moet betalen.’

Geen heling
Is het gebruik van sci-hub vergelijkbaar met het illegaal downloaden van muziek of films? Totaal niet, vindt Grygierczyk .‘In die muziek of films heeft iemand echt moeite gestopt en er zijn kosten voor gemaakt. De uitgevers krijgen hun materiaal gratis en leunen vervolgens achterover.’

De directeur van de UB denkt dan ook niet dat je als student strafbaar bent wanneer je de piratenwebsite via het campusnetwerk gebruikt. ‘Het is natuurlijk geen heling: het artikel is gratis aan de uitgever gegeven en we hebben met z’n allen al voor het onderzoek betaald. Hopelijk geeft de site een signaal af aan wetenschappers: laat je niet zo gijzelen door die uitgevers!’ / Timo Nijssen