De Nijmeegse documentairemaker Sinan Can ontvangt vandaag de Leon Weckeprijs op de Radboud Universiteit. Hij krijgt de onderscheiding voor zijn journalistieke werk in oorlogsgebied door de jaren heen. ‘Liever de Leon Weckeprijs dan een Televizierring.'

‘Mensen noemen mij wel eens een held, omdat ik door oorlogsgebied reis. Maar dat ben ik niet, ik ben slechts een toevallige passant met een camera.’

Onderzoeksjournalist en documentairemaker Sinan Can is in zijn werk afschuwelijke dingen tegengekomen. ‘Zo trof ik in het Syrische Maskanah een vader die iedere vrijdag door IS gedwongen werd om met zijn twee zoontjes naar publieke executies te kijken op het pleintje. Hij vertelde zijn kinderen dat het allemaal nep was, dat het acteurs waren. Het deed me aan de film La Vita è Bella denken, maar dan in het echt. Die vader, dat is een held. Hij sleept zijn kinderen twee jaar lang dagelijks door de oorlog heen.’

Can leunt ontspannen tegen de muur van café Fika in Nijmegen. Hij vertelt over de gruwelijkheden waar hij mee werd geconfronteerd tijdens zijn werk. Over het massagraf dat werd gevonden, over de kooien waarin IS-gevangen werden geëxecuteerd, over kinderen die zijn misbruikt.

Heilige graal

Een ander verhaal, over een meisje genaamd Churi, zal Can altijd bijblijven. ‘Ik kwam haar tegen in een weeshuis. Ze was daar achtergelaten door haar moeder, haar vader was overleden. Het meisje was geboren uit een verkrachting. Churi had een ingepakte koffer. Die stond als een soort heilige graal in haar slaapkamer klaar voor wanneer haar moeder haar weer op zou halen. Maar die kwam natuurlijk niet terug.’

De nuchtere manier waarop hij spreekt, is karakteristiek voor de documentairemaker. In zijn jonge jaren was Can zelfs stil en verlegen, vertelt hij. Hij vindt het soms nog moeilijk om zichzelf op tv te zien. In 2011 kwam Can bij een documentaire over de aanslagen op 9/11 door een samenloop van omstandigheden ‘per toeval’ voor de camera te staan. ‘En de rest is geschiedenis.’

‘Leon Wecke was een pacifist in hart en nieren’

Voor zijn journalistieke werk ontvangt Can nu de Leon Weckeprijs, omdat hij ‘een kritisch en/of dwars geluid laat horen in de publieke discussie rondom oorlog, vrede en internationale politiek’. De prijs is een eerbetoon aan de in 2015 overleden Leon Wecke, conflictwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Wecke was medeoprichter van het CICAM (Centrum voor Internationaal Conflict – Analyse & Management), dat de prijs uitreikt.

Can is verheugd juist de Leon Weckeprijs te winnen. ‘Ik heb Leon hoog zitten. Hij was, net als ik, een pacifist in hart en nieren. Toen ik bij Zembla (een journalistiek onderzoeksplatform, red.) werkte, belde ik vaak met hem. Dat waren leuke gesprekken. Leon kon heel goed vertellen en had altijd meteen de juiste kennis paraat. Hij heeft mij vaak vooruit geholpen.’

Eerdere winnaars van de tweejaarlijkse prijs waren journalisten Carolien Roelants (2019) en Ko Colijn (2021). Op de vraag wat voor prijs Can liever wil winnen, een Televizierring of de Leon Weckeprijs, antwoordt de documentairemaker dan ook volmondig: ‘De Leon Weckeprijs.’

‘Het leek alsof alles voor me in slow motion gebeurde, ik wist niet meer wat ik moest doen of denken’

Toch voelt de prijs voor Can niet als individuele erkenning, maar als een waardering voor zijn gehele team. De documentairemaker trekt al jaren met hetzelfde clubje op, bestaande uit documentairemaker Thomas Blom, regisseur Danielle van Lieshout en cameraman Bruce Amende. ‘Mijn eigen aandeel is natuurlijk dat ik voor de camera sta, maar ik kan niet vaak genoeg benadrukken dat het echt een teamprestatie is.’

IS-strijders interviewen

In zijn carrière heeft de Nijmegenaar de nodige prijzen gewonnen voor zijn documentaires. Zo won hij met Retour Kalifaat in 2022 een prestigieuze, journalistieke prijs: de Tegel. In de serie sprak hij met drie IS-strijders die gevangen waren genomen na de val van het Kalifaat.

Tijdens de gesprekken met het drietal merkte Can dat hij emotioneel en geïrriteerd raakte. ‘Ik had gehoopt dat er op z’n minst één van hen een beetje menselijkheid en reflectie zou tonen. In plaats daarvan ontkenden en lachten ze. Dat maakte mij zo boos.’

Inmiddels heeft Can alle uithoeken van het voormalige Kalifaat wel gezien. Enkele keren kwam Can in penibele situaties terecht. In 2011 in Kirkoek, Irak, ontplofte er zelfs een autobom op zo’n tien meter van de onderzoeksjournalist vandaan. ‘Ik had een total blackout’, vertelt hij. ‘Het leek alsof alles voor me in slow motion gebeurde, ik wist niet meer wat ik moest doen of denken.’

Na het maken van Retour Kalifaat had Can ‘het hoofdstuk over IS’ eigenlijk al afgesloten, totdat hij de kans kreeg om twee Nederlandse IS-strijders te spreken. Dit was voor Can de reden om nog één keer die kant op te gaan, ook om van zijn boosheid af te komen. Het resultaat is sinds afgelopen week te zien in de documentaire Inside Kalifaat op de NPO.

Smurfendorp

Can vindt dat hij met zijn werk een maatschappelijke bijdrage levert. ‘Ik hoop dat het mensen tot bepaalde inzichten brengt, dat je ook durft te kijken vanuit een ander perspectief, een beetje uit je comfortzone komt.’

Er is volgens hem een fijne wisselwerking tussen zijn documentaires en de wetenschap. ‘Wij journalisten hebben wetenschap nodig om dingen te toetsen. Zonder wetenschap is er geen beschaving.’ Documentaires van Can worden ook geanalyseerd voor wetenschappelijk onderzoek. ‘Wat ik doe is eigenlijk een soort veldwerk voor de wetenschap.’

‘Oud worden op tv, dat hoeft van mij niet’

Over een paar jaar is hij van plan om van het televisiescherm te verdwijnen. ‘Oud worden op tv, dat hoeft van mij niet.’ Een wens van Can is om na zijn tv-pensioen een klein kinderdorp op te richten in het Midden-Oosten. ‘Een soort smurfendorp, waar we alle Gargamels buiten de deur houden.’ Er verschijnt een lach in zijn mondhoek. ‘Ik zou daar graag oud willen worden, met kleine mensen die dan mooie volwassenen worden en die dat dan weer doorgeven aan een volgende generatie.’

Voor Radboudstudenten met journalistieke ambities, heeft Can, die zelf een journalistieke master afrondde in Amsterdam, desgevraagd een advies. ‘Bepaal je eigen tempo en laat je daarin niet onder druk zetten.’ Wel geeft hij mee om assertief te zijn en lef te tonen. ‘Ik heb mijn stage bij CNN in Istanbul gekregen omdat ik gewoonweg dacht: ik ga een mail sturen. Mijn baan bij Zembla kreeg ik ook door te mailen, terwijl ik eigenlijk helemaal niet geschikt was voor die positie. Zoals de Perzische dichter Rumi dat zo mooi heeft gezegd: “De mooie dagen komen niet naar jou, jij moet ze tegemoet lopen.” Soms moet je gewoon dingen doen, kijken of het iets is in plaats van filosoferen over wat het zou kunnen zijn.’